Hoe omstanders samen een belangrijke rol spelen in het tegengaan van geweldsincidenten

De verdachte van de dodelijke steekpartij in Rotterdam werd gisteravond overmeesterd door een groep omstanders. Dit zorgde ervoor dat de man niet nóg meer slachtoffers maakte. De rol van omstanders bij dit soort incidenten is belangrijker dan gedacht.

"We zien eigenlijk dat omstanders in alle vormen van conflicten en geweld op straat een hele belangrijke rol spelen in het ingrijpen en deëscaleren van de situatie", vertelt bijzonder hoogleraar Dynamics of Crime and Violence aan de UvA Marie Lindegaard. "In negen van de tien gevallen waar geweld plaatsvindt, nemen omstanders een heel belangrijk rol in het stoppen van geweld."

Omstander-effect

De acties van omstanders in Rotterdam en eerder deze maand in Den Haag, toen een man werd belaagd in een tram vanwege zijn seksualiteit, verbazen de hoogleraar dus niet. Maar hoe komt het dan dat er vaak in dit soort situaties wordt gesproken van een omstander-effect? Of ook wel, het idee dat hoe meer mensen er bij een incident aanwezig zijn, hoe kleiner de kans is dat iemand ingrijpt.

"Het effect werd verklaard door het idee dat mensen niet zo goed weten wat ze moeten doen", legt de hoogleraar uit. "En als ze dan in een situatie terechtkomen waar anderen niks doen, dan hebben ze de neiging om hetzelfde te doen. Dus het idee is eigenlijk dat mensen elkaars gedrag kopiëren."

'Mensen schieten juist te hulp'

Maar achteraf blijkt hier vrij weinig van waar te zijn, vertelt Lindegaard. Zij deed eerder onderzoek naar dit fenomeen.

"Dat effect zou mogelijk kunnen bestaan in een situatie waar heel weinig mensen aanwezig zijn en waar die mensen die aanwezig zijn ook instructies hebben gekregen dat ze niets moeten doen. Maar als dat niet het geval is, zie je juist dat mensen eerder geneigd zijn om te hulp te schieten en de situatie op verschillende manieren te deëscaleren."

Elkaar aanvullen

Voor het onderzoek gebruikte de hoogleraar camerabeelden uit het dagelijks leven. Haar onderzoek is dus niet gebaseerd op een experiment, zoals veel andere wel zijn.

"Wat mensen typisch doen, is dat zij elkaar aanvullen. De ene probeert bijvoorbeeld een dader af te leiden, dan gaat die andere persoon het slachtoffer verzorgen, een ander belt de politie." Dat is een heel andere dynamiek dan die wordt nagebootst in een lab.

Vrouwen en mannen hetzelfde

Aan de hand van haar onderzoek heeft Lindegaard, naast de echtheid van het omstander-effect, ook kunnen ontdekken of er een verschil is tussen hoe mannen en vrouwen omgaan met het eventueel te hulp schieten in gevaarlijke situaties.

"We dachten heel lang dat mannen en vrouwen zich anders zouden gedragen in dit soort situaties." Achteraf bleken deze verschillen heel erg klein te zijn, vertelt ze. Zowel mannen als vrouwen doen even vaak een poging om een slachtoffer te beschermen. Wel zijn mannen in het algemeen actiever en grijpen ze meer en eerder in dan vrouwen. "Vrouwen helpen vaker in de naloop van een geweldsincident."

Niet in je eentje helpen

En alhoewel de hoogleraar dus positief is over het aantal mensen dat ingrijpt tijdens gevaarlijke situaties, waarschuwt ze ook dat het zeer gevaarlijk kan zijn. "Als je ingrijpt in een steekincident, dan loop je wel echt risico's. Een actieve rol innemen, doen mensen en dat hoeft ook niet gevaarlijk te zijn. Maar het is wel belangrijk om het samen met anderen te doen."

Ze geeft dan ook als tip om je iets terughoudender op te stellen wanneer je alleen bent. "Probeer contact te zoeken met andere omstanders en probeer samen op te trekken", adviseert Lindegaard.