Waarom lege uitvakken in voetbalstadions uiteindelijk niet de oplossing zijn om supportersgeweld tegen te gaan

Sinds de coronacrisis is het supportersgeweld toegenomen, zien experts. Ook dit weekend vielen er weer rake klappen. Er wordt steeds vaker gepleit voor een algeheel stadionverbod voor uitfans, maar op de lange termijn is dit geen houdbare oplossing.

"Er is geen wondermiddel", benadrukt gasthoogleraar sportsociologie aan de Universiteit Utrecht, Ramon Spaaij. Hij deed jarenlang onderzoek in binnen- en buitenland naar supportersgeweld bij voetbalwedstrijden. "Er zijn verschillende aanpakken, zowel preventief als lik-op-stuk-beleid, die gedeeltelijk werken. Maar hele groepen straffen voor acties van individuen is op de lange termijn niet een effectieve oplossing."

'Vroeger was niet alles beter'

Cambuur-fans die de bus van Heerenveen bekogelen. Een minderjarige jongen in het supportersvak van Groningen die speler van het eigen team, Jetro Willems, een klap geeft. ADO-supporters die met honkbalknuppels en vuurwerk het veld oversteken richting het uitvak van Excelsior. Het supportersgeweld in Nederland is sinds corona weer toegenomen in aantal incidenten en de grootte van die incidenten.

Ook Spaaij ziet dat. "Maar vroeger was alles niet beter", zegt hij. "Alleen zie je dat er momenteel minder vat op is. Sociale normen zijn mogelijk veranderd. Nieuwe jonge mensen sluiten zich aan bij de harde kern en hebben de drang zich te bewijzen."

Lege stadions

Clubs en gemeenten kiezen er om verschillende redenen steeds vaker voor om hele vakken of stadions leeg te laten. Zo hopen ze problemen te voorkomen. De gemeente Den Haag reageerde bijvoorbeeld op de ongeregeldheden bij ADO door thuisfans meerdere wedstrijden te weren. In Leeuwarden besloot burgemeester Sybrand Buma om uitfans de rest van het seizoen niet toe te laten, na misdragingen van de thuisfans. Politievakbond NPB waarschuwde dit weekend dat het betaald voetbal 'heel dicht' tegen een algeheel verbod op uitpubliek aanzit.

Omdat ook 'de goeden' onder 'de kwaden' lijden met zo'n maatregel, was er in de media veel commentaar. "Gaan we voortaan alle ANWB-leden bestraffen omdat Henk uit Jubbega dronken achter het stuur zat?", schreef bijvoorbeeld AD-columnist Sjoerd Mossou.

'Voetbalsupporters zijn makkelijke zondebokken'

"Een bestuurlijke kramp", noemt Spaaij zo'n maatregel. "Het is aantrekkelijk omdat er een hele snelle risicoaversie inzit en het teleurstellen van bijvoorbeeld FC Utrecht-fans is een ver-van-mijn-bed-show."

"Daarbij zijn voetbalsupporters makkelijke zondebokken. Die worden in de maatschappij al met een bepaalde argwaan bekeken. En ze zijn in het verleden ook vaker gebruikt voor het testen van veiligheidstechnologieën."

De enig mogelijke oplossing

Toch begrijpt Spaaij dat het soms de enige oplossing is. Dat benadrukt ook criminoloog en directeur bij Bureau Beke, Henk Ferwerda. "Het kost op de korte termijn soms veel mankracht bij de politie om geweldplegers of onruststokers te vinden en in toom te houden", vertelt hij.

"Als zij die mankracht niet hebben, is het weren van uitsupporters soms de enige oplossing." Maar ook Ferwerda sluit zich erbij aan dat het op de lange termijn niet de meest ideale maatregel is.

Waar komt supportersgeweld vandaan?

Om te weten wat de beste manier is om (extreem) supportersgeweld tegen te gaan en een voetbalwedstrijd een veilige plek te maken, moet je eerst onderzoeken waar supportersgeweld vandaan komt.

"Uiteindelijk is het masculine groepsgedrag, aangejaagd door alcohol en/of amfetamine (drugs, red.)", zegt Ferwerda. "Voetbal maakt daarbij iets raars in mensen los, als je het vergelijkt met andere evenementen of vormen van geweldpleging. Rivaliteit en historie spelen een versterkende rol."

Zo begint het

De incidenten ontstaan vaak met een klein groepje, benadrukt Ferwerda, die veel onderzoek deed naar verschillende vormen van geweldpleging. "Dat zie je ook bij relschoppers. De meesten zijn gewoon meelopers. Niet zelden zijn dat degenen die worden aangehouden, in plaats van de echt 'grote jongens'."

Onderzoeker Spaaij sluit zich daarbij aan. "Je ziet vaak dat incidenten ontstaan door supporters die niet de intentie hebben om iets te verstoren of over de schreef te gaan. Die voelen zich misschien onrechtvaardig behandeld door het beleid van de club, door de gebeurtenissen op het veld of door de manier waarop de politie optreedt."

Uit de anonimiteit halen

Als een hele groep vervolgens wordt gestraft voor de overtredingen van enkelen, kan dat volgens Spaaij averechts werken. "Hoe meer je een groep homogeen behandelt, hoe meer ze zich zo gaan gedragen. Het is keihard werken om een vertrouwensband en draagvlak bij supporters op te bouwen, maar dat kan je in één keer kwijt zijn."

De oplossing ligt volgens Spaaij en Ferwerda dan ook bij het straffen van individuen, waar mogelijk. "Je moet ze uit de anonimiteit halen en niet allemaal over één kamp scheren", benadrukt Spaaij. "Dat is verdomd lastig, maar wel nodig. Anders brokkelt draagvlak voor elk beleid af."

'Supporters kunnen ook de oplossing zijn'

Het belangrijkste gevolg daarvan is volgens Spaaij dat sociale controle binnen supportersgroepen mogelijk is. "Zorg ervoor dat supporters zich goed genoeg uitgerust voelen om andere supporters terecht te wijzen, in plaats van dat ze bang zijn voor een klap op hun bek. Supporters kunnen ook de oplossing zijn."

Stadionverboden zijn daarbij nog steeds een prima middel, zegt Ferwerda. "Ik ben ervan overtuigd dat de meeste mensen met een stadionverbod niet naar het stadion komen. Ik zou terugkerende geweldplegers daarbij wel een elektronische meldplicht willen geven."

Uitgaansgeweld

Volgens Ferwerda is het daarbij belangrijk dat de aanstichters er als eerste uitgepikt worden. "In het uitgaansleven worden groepen soms ook van te voren aangesproken, waardoor ze weten dat ze zich moeten gedragen."

Uitgaansgeweld, dat toevallig in Leeuwarden structureel wordt aangepakt met horecaverboden en zonder straffen voor hele groepen, is volgens Ferwerda niet te vergelijken met supportersgeweld. "Bij een voetbalwedstrijd spreken we echt van een groot evenement. Die aanpak is een stuk ingewikkelder. De oorzaak van het geweld kan in beide gevallen bij masculien groepsgedrag liggen, maar bij voetbal spelen er meer factoren een rol."

Preventie

Al met al levert supportersgeweld een 'duivels dilemma' op. De ideale oplossing is individueel straffen en alleen de boosdoeners en aanstichters eruit halen. Dat heeft op de lange termijn het meeste effect. Maar dit is op de korte termijn is het vaak niet mogelijk.

Wat dan wel kan? "De samenwerking tussen clubs, gemeente en politie moet ijzersterk zijn", zegt Ferwerda. "Daarbij moet je veel vertrouwen geven in de meesten en hoge straffen voor de enkelen. En als je groepen straft: geef perspectief over wanneer ze weer welkom zijn."

Succesverhaal

Spaaij benadrukt dat een succesverhaal wel mogelijk is. "Je moet de band tussen de club, de politie en de supporters rustig opbouwen. Laat supporters ook met het bestuur meepraten over bepaalde maatregelen."

"Kijk, er zal altijd wat blijven gebeuren en het moet ook geen gesloten inrichting worden. Maar met personeel dat is getraind in deëscalatie van situaties en fans die elkaar soms op de vingers durven te tikken, is het mogelijk. Het vervelende daarbij is dat één groot incident het opgebouwde vertrouwen in een keer kan weggooien. Dat maakt het zo verdomde lastig."

'Uitlaatklep is niet nodig'

Het doel is uiteindelijk een voetbalwedstrijd waarbij ouders met kinderen zich in elk stadion veilig voelen en niet bang zijn dat iemand met een honkbalknuppel op ze af komt. Bestuurskundige en universitair docent van de Universiteit van Utrecht, Vidar Stevens onderzocht een positieve sportcultuur bij amateursporten, zowel op als naast het veld. Hij beargumenteert dat geweld niet genormaliseerd mag worden. "Het feit dat mensen 'een uitlaatklep nodig hebben' is dominant geworden, maar ik heb daar mijn twijfels bij."

"Het heeft bij voetballers en supporters vaak ook te maken met masculiniteit. Door je agressief te gedragen kan je jezelf bevestigen in je mannelijkheid en daarmee je kracht laten zien aan jezelf of teamgenoten. Dat is niet nodig. Anderen worden daar vooral slachtoffer van."