Waarom is het ov hier niet goedkoper, zoals in veel andere landen? En andere vragen over de kosten van treinkaartjes beantwoord

Als het aan de Nederlandse Spoorwegen (NS) ligt, gaan reizigers fors meer betalen voor een treinkaartje. We vroegen wat jullie willen weten over treinkaartjes die mogelijk opnieuw duurder worden.

Hoogleraar ruimtelijke economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam Erik Verhoef beantwoordt jullie vragen.

1. Welke reizigers gaan hier het meeste door geraakt worden?

Dat hangt onder meer af van de vraag welke treinkaartjes en abonnementen duurder worden gemaakt, zegt Verhoef. "Als alle treinkaartjes 10 procent duurder worden, betekent dit dat iedereen procentueel in dezelfde mate geraakt wordt. Per jaar betaal je dan meer extra, als je vaker en langer reist. Maar een hogere prijs voor een treinkaartje, is voor iemand met een lager inkomen een groter verlies dan voor iemand met een hoger inkomen."

Volgens de hoogleraar lijden mensen met een lager inkomen daarom het meest onder prijsstijgingen. Zeker wanneer ze meer afhankelijk zijn van het openbaar vervoer en dus meer reizen. "In tegenstelling tot mensen met een hoger inkomen die vaker reiskostenvergoedingen krijgen van hun werkgever."

2. Waarom subsidieert de overheid de trein niet meer?

Het beeld dat er geen overheidsgeld naar het openbaar vervoer zou gaan, klopt niet, zegt Verhoef. "Als samenleving subsidiëren wij namelijk het openbaar vervoer. Er zijn veel kosten die daarvan door de overheid worden gedragen, waaronder ook de kosten van de infrastructuur."

"Op plaatsen waar het ov niet meer winstgevend is, legt de overheid ook wat bij om ervoor te zorgen dat bijvoorbeeld het streekvervoer in de lucht blijft", gaat hij verder. "Dit geldt ook voor treinverbindingen die op zichzelf niet rendabel aangeboden kunnen worden."

"Ook heeft de overheid tijdens corona flink gesteund, en ook in het afgelopen jaar bijgedragen aan de gestegen kosten van de NS met een eenmalige maatregel. De vraag is of ze dit in het komend jaar nog eens gaan doen."

3. Komt het ov niet in een neerwaartse spiraal terecht?

Verhoef: "Het is inderdaad zo dat als je treinkaartjes duurder maakt en daarmee het gebruik van de trein ontmoedigt, dat dit leidt tot een neerwaartse spiraal."

Als minder mensen gaan reizen op een bepaald traject, betekent dat vaak dat het aantal keer dat een bus een route aflegt op een dag omlaag gaat, vertelt hij. "Als mensen minder vaak de bus nemen, kan dit ervoor zorgen dat frequenties lager worden of bepaalde haltes verdwijnen. Dan wordt het ov voor de overgebleven reizigers ook weer minder aantrekkelijk."

"Bij de trein zal dat niet snel gebeuren, maar die wordt wel minder aantrekkelijk vanwege de prijs van de treinkaartjes. En daardoor wordt het voor de NS duurder om het in de lucht te houden", zegt hij.

Volgens Verhoef hebben we het ov in de toekomst alleen maar harder nodig, als we door willen gaan met de energietransitie en in 2050 geen gebruik meer willen maken van fossiele brandstof. "Wat je wil voorkomen is dat je mensen stimuleert om meer met de auto te gaan of meer auto's te kopen. Het wordt dan steeds moeilijker om deze mensen terug te krijgen in het openbaar vervoer."

4. Hoeveel zou het de overheid kosten als het openbaar vervoer volledig gratis zou zijn?

"Als je het ov gratis toegankelijk maakt, verlies je natuurlijk de opbrengsten uit de kaartverkoop. Alleen al voor de NS waren de inkomsten uit trein gerelateerd vervoer in 2023 meer dan 3 miljard", vertelt Verhoef. "Op de langere termijn kan gratis ov meer kosten met zich meebrengen, want als er meer reizigers gebruikmaken van de trein, raken die overvol."

"Extra reizigers zijn buiten de spits en buiten de Randstad over het algemeen geen probleem, dan is er ruimte genoeg in de trein. Maar in volle spits treinen in de randstad is die ruimte er niet. En om het reizen dan nog aantrekkelijk te houden, moet de NS meer treinen inzetten."

5. Hoe kan het dat in andere Europese landen het ov goedkoper of zelfs gratis is?

Verhoef: "Het goedkoper of zelfs gratis maken van het ov is uiteindelijk een beleidskeuze. Ik denk overigens niet dat het geheel verstandig is, maar ik denk wel dat bepaalde onderdelen van ov goedkoper kunnen."

"Buiten de spits en op plekken waar de treinen niet vol zitten zouden de prijzen naar beneden kunnen. Tegelijkertijd denk ik dat de prijzen in de spits in de Randstad dan wel omhoog gaan om te compenseren."

Helemaal gratis bestaat eigenlijk niet, vervolgt hij. "Je hebt altijd de kosten van het aanbieden van openbaar vervoer. Als je het gratis maakt voor de reiziger, maak je het duurder voor de belastingbetaler. Dus degene die niet in de trein zit betaalt ook voor de treinreiziger."

6. Kan de NS de bedrijfsvoering aanpassen zodat goedkopere treinritten mogelijk worden?

"We hebben een drukbereden spoornet en zeker tot aan corona ging dat echt heel goed", zegt Verhoef.

"Of het goedkoper kan is de vraag. Wat ga je dan veranderen? Goedkoper materieel aanschaffen? Bezuinigen op onderhoud? Dan wordt het onbetrouwbaar", benadrukt hij. "Minder personeel wordt minder veilig. Elke bezuiniging heeft zijn keerzijde. Het kan altijd goedkoper, maar of het dan ook beter wordt..."