Waarom het voor president Biden zo moeilijk is de omstreden gevangenis Guantánamo Bay te sluiten

Barack Obama wilde er vanaf, dat lukte niet, Donald Trump deed er niks aan en nu is het aan Joe Biden: de Guantánamo Bay gevangenis voor terreurverdachten op Cuba moet en zal sluiten. En de druk op Biden om dit te regelen neemt toe.

Vorig weekend ontving Biden namelijk een open brief ondertekend door onder andere 23 voormalig ministers van Buitenlandse Zaken uit Latijns-Amerika, met een duidelijke boodschap: het detentiecentrum moet, ook als voorbeeld voor andere landen, zijn deuren sluiten.

Gevangenis in juridisch niemandsland

Het militaire gevangenenkamp werd in januari 2002 opgericht om, in de woorden van Donald Rumsfeld die onder George Bush junior destijds de Amerikaanse minister van Defensie was; 'buitengewoon gevaarlijke gevangen vast te houden'.

Dat leek in het begin niet zo'n probleem maar al snel ontstond er ophef nadat het Rode Kruis de gevangenis in 2004 inspecteerde en vaststelde dat de Amerikaanse militairen hun gevangenen martelden.

'Grenzen van de wet'

"Het ingewikkelde van deze gevangenis is dat president George W. Bush bij het oprichten ervan echt de grenzen van de wet heeft opgezocht", zegt Amerikanist en politicoloog Koen Petersen. De gevangenen worden berecht zonder advocaat door een militair tribunaal, en de buitenwereld heeft bijna geen zicht op wat er daar gebeurt.

Volgens Petersen was er door de maatschappelijke angst na de aanslag van 11 september ruimte voor Bush om een gevangenis op te zetten in een constructie die niet bestond. "De juiste wetten zijn niet in plaats en daarom is hij ook zo moeilijk weer te sluiten."

Obama's poging

Joe Biden is dan ook niet de eerste president die in zijn ambtstermijn de gevangenis in Cuba wil sluiten. Voor president Barack Obama was het een belangrijke belofte bij zijn aantreden in 2009, maar het lukte Obama niet om het doek te laten vallen. Wel heeft hij er in zijn ambtstermijn voor gezorgd dat het aantal gevangen drastisch afnam, van 800 op het maximum naar nog 40 vandaag de dag.

"Het bleek te lastig om de gevangenis volledig te sluiten omdat het Congres tegenwerkte." Zij legden per wet vast dat de gevangenen niet naar Amerika konden worden overgebracht en andere landen op de wereld wilden de gevangenen ook niet hebben. "Ook het risico op een nieuwe aanslag bij vrijlating van die gevangenen heeft het wel of niet sluiten van de gevangenis beïnvloed."

Geen politieke beloning

En die tegenwerkende factoren zijn nu niet anders. Het is voor Biden misschien zelfs wel nóg moeilijker om de gevangenis te sluiten, zegt Petersen. "Nu Amerika weggaat uit Afghanistan zijn sommige mensen extra bang voor nieuwe aanslagen aangezien Al Qaida misschien weer de kans krijgt om groter te worden." Dat maakt het verzet groot en daarnaast willen andere landen deze gevangen óók nog steeds niet.

Daarnaast heeft Biden, in tegenstelling tot Obama, helemaal geen beloftes gemaakt over het sluiten van de gevangenis, dus voor de kiezers is het helemaal geen actueel thema, vertelt Petersen. "Als Biden besluit de gevangenis te sluiten haalt hij daar helemaal geen politieke beloning uit. Het is zelfs zo dat het hem juist kan afleiden van zijn andere grote plannen zoals het aanleggen van infrastructuur en het bestrijden van de coronapandemie."