Waarom het moeilijk is om uit een angstcultuur op de werkvloer te stappen

Steeds meer mensen durven zich uit te spreken over het feit dat ze zich onveilig voelen op hun werk. Maar het is moeilijk om hier zelf iets aan te doen, ziet ook arbeidspsycholoog Angela Koolmees. Ze legt uit hoe dat precies komt. "Je bent eraan gewend."

Bijna 3 miljoen werkenden hebben soms te maken met intimidatie door leidinggevenden op de werkvloer. Dat blijkt uit een onderzoek van vakbond CNV. Bij die bedrijven is sprake van een angstcultuur, iets wat steeds vaker naar buiten komt.

Grapjes en aanrakingen

Die angst kan verschillende vormen aannemen, vertelt arbeidspsycholoog Koolmees. Zij heeft zelf ook een tijd als vertrouwenspersoon gewerkt en leidt nu andere vertrouwenspersonen op.

"Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat je bang bent dat je je baan verliest, of dat je te midden van je collega's voor gek wordt uitgemaakt. Maar het kan bijvoorbeeld ook om bepaalde grapjes gaan die worden gemaakt", legt ze uit. "En er zijn genoeg leidinggevenden die echt de grens overschrijden, bijvoorbeeld door je aan te raken."

Bedrijfscultuur gaat om sfeer

Het moeilijke van zo'n situatie is volgens Koolmees vooral dat een bepaalde bedrijfscultuur wordt bepaald door hoe mensen met elkaar omgaan. "Het gaat om de sfeer. Dat is niet vastgelegd en daar hoeft niet in het hele bedrijf sprake van te zijn."

Waar de een de heersende cultuur binnen een bedrijf als prettig ervaart, kan de sfeer op de werkvloer voor de ander angstig zijn, zegt de arbeidspsycholoog.

Individueel, maar ook algemeen

Daarnaast gaat het bij een angstcultuur binnen een bedrijf zowel om iets persoonlijks als iets algemeens, vertelt ze. "Als werknemer bepaal je zelf je grens. De melder ervaart of die grens wordt overschreden of niet. En dan kan het zo zijn dat je het bij de één prima vindt dat diegene je schouder aanraakt, maar bij de ander niet. Dat is dus heel individueel."

Tegelijkertijd zijn er ook algemene grenzen, benadrukt de arbeidspsycholoog. "Er staat bijvoorbeeld letterlijk in de wet dat je niet mag discrimineren, en ook bij seksueel grensoverschrijdend gedrag is 'nee' ook echt 'nee'. Doe je het toch, dan ga je een grens over."

'Moeilijk om eruit te stappen'

Het lijkt een makkelijke oplossing om je baan op te zeggen als je met een angstcultuur te maken hebt, maar zo werkt het helaas niet, zegt Koolmees. "Allereerst omdat je eraan gewend bent. Je comfort zone is niet alleen alles wat comfortabel is. Het is alles wat je kent, ook nare ervaringen. Daar ga je automatisch in door en het is moeilijk om daaruit te stappen."

"En daarbij, als het enige tijd duurt, is je zelfvertrouwen enorm aangetast. Dan denk je: wie zit er op mij te wachten?", legt ze uit. "Je grijpt dan vast aan wat je hebt en dan ga je niet zomaar op zoek naar een nieuwe baan. En helemaal niet in deze tijd met zulke hoge prijzen waarin je je baan nodig hebt."

Zwijgen uit schaamte

Schaamte speelt volgens haar ook een belangrijke rol: "Mensen vinden het moeilijk om erover te praten. Grensoverschrijdend gedrag is vaak heel subtiel en een glijdende schaal. Als het dan erger en duidelijker wordt, dan ben je er al aan gewend of je weet niet naar wie je toe kan. Je eigen omgeving heeft misschien wel een oordeel en binnen het bedrijf kan het onveilig zijn."

"Daarnaast kun je, als dit al maanden duurt, een heel laag energieniveau hebben. Dan heb je geen puf meer om te solliciteren", zegt Koolmees. "Al die factoren maken het lastig om je baan op te zeggen, dat zijn drempels die je over moet."

Naar een vertrouwenspersoon

Mensen die een angstcultuur binnen een bedrijf ervaren, raadt Koolmees vooral aan om met een vertrouwenspersoon in contact te komen. "Zorg ervoor dat je niet alleen staat, want dan kom je in isolatie terecht en ga je aan jezelf twijfelen. Het is dan goed om eerst met iemand te praten en te weten welke oplossingen er zijn."

Ze raadt mensen daarnaast aan om goed na te denken voordat je er officieel tegenin gaat. "Het is een hele strijd die misschien niet het gewenste resultaat oplevert. En je moet je verhaal weer opnieuw vertellen, dan ga je weer langs al die emoties en word je eigenlijk in die situatie gehouden. Dat heeft een enorme impact."

'Een cursusje niet genoeg'

De arbeidspsycholoog hoopt daarom vooral dat bedrijven zich meer bewust worden over de werksfeer. "Vooral de top van het bedrijf moet doordrongen zijn. Je kan nog zulke mooie waarden hebben, zoals inclusiviteit en transparantie, maar het gaat echt om het gedrag op de werkvloer."

"En daarvoor is 1 keer een cursusje niet genoeg", benadrukt ze. "We moeten mensen blijven trainen."

'Spreek anderen aan op hun gedrag'

Ook voor mensen die zelf geen angstcultuur binnen een bedrijf ervaren, is een taak weggelegd, vindt Koolmees. "Iedereen kan iemand helpen of een ander erop aanspreken dat bepaald gedrag niet kan. Je voelt wel wanneer bijvoorbeeld een grapje niet helemaal klopt."

Het is volgens haar 'altijd een samenwerking: je hebt de dader, maar ook de anderen die wegkijken'. "Als je er iets van zegt, kan het al voor verandering zorgen. En ga eens naar iemand toe, iemand kan zich zo eenzaam voelen."