Waarom het 'heel apart' is dat Polen nu herstelbetalingen wil van Duitsland voor WOII

De Poolse regering vraagt om 1,3 biljoen euro aan herstelbetalingen van Duitsland voor de schade die is aangericht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat is een derde van het Duitse bbp. "Het is heel apart dat ze hier nu opeens mee komen."

Dat zegt historicus en onderzoeker van het Duitsland Instituut Hanco Jürgens. "Na de val van de Muur zijn er allerlei verdragen gesloten tussen Duitsland en Polen, en die spreken allemaal niet over deze herstelbetalingen."

Belangrijk voor verkiezingen

Waarom wordt er nu dan gevraagd om dit aanzienlijke bedrag? Het is afkomstig uit een rapport van 1.300 pagina's dat vorig jaar is gepresenteerd. "Dat verzoek hebben ze al heel erg lang in overweging", zegt Jürgens. "Dat komt vooral van de Poolse PiS-partij, die dit soort verzoeken rondom de verkiezingen doet."

"Dan speelt de Pools-Duitse relatie op en die spanningen gebruikt de Poolse regering om dit soort gevoelige kwesties naar voren te brengen. Dat neemt niet weg dat Polen enorm geleden heeft in de Tweede Wereldoorlog. Dus het is logisch dat Polen daar extra aandacht voor vraagt."

Geen verdere herstelbetalingen

Jürgens legt uit dat herstelbetalingen na de Tweede Wereldoorlog anders waren dan die na de Eerste. "Men hoopte geleerd te hebben van die situatie, toen de betalingen als een strop rondom de Duitse Weimarrepubliek hingen. Men wilde Duitsland weer reintegreren in het Westerse bondgenootschap. De Sovjet-Unie was daar minder blij mee."

De DDR moest fabriekeenheden, spoorwegen en andere vormen van infrastructuur afstaan aan de Sovjet-Unie als een soort herstelbetaling, vertelt de onderzoeker. "Maar in 1953 kwam er een opstand in de DDR, die kon het economisch gezien niet opbrengen. Toen heeft de Sovjet-Unie Polen min of meer gedwongen af te zien van verdere herstelbetalingen."

'Het is geregeld'

En daar baseert de Duitse regering zich nu op, vertelt Jürgens. "Duitsland heeft in de jaren 50 en 60 allerlei herstelbetalingen gedaan, bijvoorbeeld aan Nederland en Griekenland. Maar ook aan Israël en individueel aan Joden. Duitsland beroept zich erop dat er vanaf dat moment een schadevergoeding is geweest."

"Die zou bij een definitief vredesverdrag in 1990 na de val van de Muur worden vereffend. Dat is in de optiek van de Duitse regering gebeurd, dus zij vinden dat het is geregeld", zegt de historicus.

Meer dan een monument

Volgens Jürgens staat de Duitse regering heel erg open voor alles wat fout gelopen is en is ze ook zeer schuldbewust. "Er wordt nu ook gesproken van een Polen-monument in Berlijn. Maar ja, dat komt in de schaduw van 1,3 biljoen euro te staan. Want een monument is mooi om bij stil te staan, maar de Poolse regering wil veel meer dan dat."

"Polen vindt dat Polen slachtoffer is van de Duitse bezetting. Zij hebben de schade onderzocht die door de Duitse bezetting is aangericht. Dat doen zij op hun manier, uit Pools perspectief", zegt hij. "De rol van de Polen zelf ligt extreem gevoelig. De regering kijkt dus niet naar Poolse collaboratie of de rol van Polen bij het vermoorden van Joden in het land."

Verschillende herinneringsculturen

Polen en Duitsland hebben dus een hele andere 'herinneringscultuur', zegt Jürgens. "De Duitse herinneringscultuur is gericht op (Joodse) slachtoffers. Die van de PiS-partij kijkt naar de Poolse helden die zich hebben verzet, die wil het Poolse nationalisme naar voren brengen. Dat is deel van het nationale discours."

Die culturen zijn dan ook niet samen te brengen, zegt Jürgens. Tenzij de oppositiepartij onder leiding van Donald Tusk wint bij de verkiezingen. Toen Tusk in 2004 premier was, zei hij namelijk al dat 'de kwestie van alle compensatie en herstelbetalingen tussen Polen en Duitsers gesloten is'. "Hij past wel in de Europese herinneringscultuur."