Waarom het belangrijk is dat universiteiten open zijn over welke bedrijven geld geven voor onderzoek

Universiteiten doen zaken met bedrijven om onderzoeken uit te laten voeren. Maar hoe zorg je dat het onderzoek daardoor niet beïnvloed wordt? Studenten maken zich daar zorgen over. Hoogleraar Ronald van Raak heeft een idee.

Studenten hebben gistermiddag een universiteitsgebouw van de Universiteit van Amsterdam (UvA) bezet. Dat deden ze omdat ze willen dat de universiteit de samenwerking met Shell stopzet. Uiteindelijk werd de ME ingezet en zijn er tientallen aanhoudingen verricht. Eerder waren er al acties in Eindhoven en Rotterdam.

322 miljoen in totaal

Op dit moment is er geen openheid over welke universiteiten geld ontvangen van bedrijven om daar onderzoek mee te doen. Maar dat het gebeurt weten we wel, zegt Alexandra Vennekens van het Rathenau Instituut. "Vrijwel alle universiteiten ontvangen geld voor onderzoek van bedrijven. Dat is ongeveer 4 procent van hun totale financiering. In 2021 ging het om zo'n 322 miljoen euro in totaal."

Het is niet bekend uit welke sectoren de bedrijven komen. Vennekens vindt dat er meer openheid zou moeten zijn. "Wanneer je inzichtelijk hebt welke bedrijven welke onderzoeken financieren en hoeveel geld daarmee gemoeid is, dan kun je beter het gesprek aangaan. Dan kun je meer doen om ongewenste beïnvloeding te voorkomen en ervoor zorgen dat het onderzoek altijd onafhankelijk wordt uitgevoerd."

Beïnvloeding

Uit onderzoek van een paar jaar geleden blijkt dat een kwart van de onderzoekers wel eens ongewenste beïnvloeding heeft ervaren, vertelt Vennekens. "Voor een deel geldt dat voor onderzoek in opdracht van bedrijven, maar je kan het ook hebben in alle andere samenwerkingsrelaties."

Ook hoogleraar Erasmiaanse waarden aan de Erasmus Universiteit, Ronald van Raak, zegt dat ongewenste beïnvloeding een groot probleem is. Hij verwijst naar een enquête waaruit zelfs de helft van de academische onderzoekers aangeeft druk vanuit een opdrachtgever te ervaren. Opdrachtgevers willen dan bijvoorbeeld de onderzoeksvraag wijzigen of om de aanpassingen van gegevens of conclusies.

'Wetenschappers moeten niet onderhandelen'

Van Raak snapt dus de zorgen van de boze studenten. "Het is fantastisch wanneer bedrijven, overheden of ngo's willen investeren in wetenschappelijk onderzoek, maar het is dan wel belangrijk dat dit onderzoek echt onafhankelijk gebeurt", zegt hij.

Van Raak benadrukt dat grote organisaties precies weten wat ze willen en bijvoorbeeld over de onderzoeksvraag onderhandelen. "Deze partijen zijn goed in het onderhandelen en juist wetenschappelijke onderzoekers zijn niet altijd zo goed in het onderhandelen met deze machtige partijen."

Uitkomst kunnen kopen

"Individuele wetenschappers moeten niet in deze positie gebracht worden om in hun eentje de onafhankelijheid van de wetenschap te verzekeren, dat maakt ze onnodig kwetsbaar", zegt Van Raak. En hij benadrukt: als dit misgaat is het slecht voor het aanzien van de wetenschap en dat is een collectief probleem.

Van Raak zegt dat opdrachtgevers en bedrijven, maar ook overheden en ngo's de wetenschappelijke integriteit moeten bewaren. "Als je een uitkomst wil kopen, dan zijn er veel commerciële bureaus waar je een onderzoek kunt bestellen. Maar als je een serieus wetenschappelijk onderzoek wilt, dan moet je je daar als opdrachtgever niet eens mee willen bemoeien."

Meer afstand tussen opdrachtgever en onderzoeker

Van Raak pleit voor meer transparantie, maar ziet ook nog een andere oplossing. Hij wil meer afstand tussen de opdrachtgever en de onderzoeker en pleit daarom voor bijvoorbeeld een fonds. "Bedrijven die iets onderzocht willen hebben die kunnen dan geld in dit fonds storten en onderzoekers kunnen onderzoek dan naar eer en geweten uitvoeren."

Ook vindt Van Raak het belangrijk dat zo'n onderzoek dan ook altijd wordt gepubliceerd. "Wat nu ook nog kan gebeuren is dat een opdrachtgever een onderzoek bestelt, maar niet tevreden is met de uitkomsten en het onderzoek daarom niet publiceert. Dat moet natuurlijk ook voorkomen worden."