Waarom criminelen geld moeilijker kunnen witwassen als er een limiet komt voor contante betalingen

Zogenaamd de jackpot winnen, een snackbar openen zonder frituur, of sjoemelen met internationale rekeningen. Het zijn klassieke manieren om crimineel geld wit te wassen. Jaarlijks 'verdwijnen' er zo miljoenen aan cash-briefjes.

De demissionaire ministers Van Weyenberg (Financiën) en Yeşilgöz (Justitie) willen een verbod op contante betalingen boven de 3.000 euro. Dat is volgens hen nodig om het witwassen van crimineel geld tegen te gaan. We vroegen wat jullie hierover wilden weten. Criminoloog en witwas-expert aan de Universiteit Utrecht Joras Ferwerda geeft uitleg.

Opeens rijk, dat valt op

"Criminelen doen veel moeite om grote hoeveelheden geld te verdienen, maar kunnen die vervolgens nauwelijks uitgeven", begint criminoloog Ferwerda. "Dat klinkt vreemd, maar is te begrijpen. Je kunt niet zomaar met een koffer vol contant geld bij de bank aankomen. Ook digitale transacties met abnormaal hoge bedragen springen in het oog."

"Daarom willen criminelen hun geld 'witwassen', zodat het voor bijvoorbeeld de Belastingdienst geloofwaardig is dat ze opeens zo rijk zijn en grote uitgaven doen. "Hoe ze dat precies doen, witwassen? Dat vertellen ze mij niet!", lacht de onderzoeker. "Maar er zijn allerlei manieren: door een eigen bedrijf op te richten waar veel geld in omgaat, een pand te kopen, of via internationale transacties."

Drugsgeld en fraude

Naar schatting wordt er jaarlijks voor ongeveer 13 miljard euro crimineel geld witgewassen in Nederland, meldt de Nederlandsche Bank, een van de toezichthouders op witwassen. Het kan nog meer zijn, tussen de 14 en 18 miljard, denkt witwas-expert Ferwerda. "Dat is natuurlijk een enorm bedrag, zo'n 1 tot 2 procent van de totale Nederlandse economie."

Hij verklaart: "Nederland is de laatste jaren een draaischijf geworden voor drugscriminaliteit in Europa, daar worden enorme bedragen mee verdiend en dat moet een keer witgewassen worden." Daarnaast wordt er volgens de expert ook veel crimineel geld verdiend met fraude. "Dat komt alleen wat minder in het nieuws, alleen al omdat slachtoffers zich soms schamen en niet naar de politie gaan."

Criminelen kunnen nog niet zonder cash

Een deel van het criminele geld wordt inmiddels via digitale transacties verdiend, zoals het kopen van illegale drugs op Telegram met bitcoins. "Dat lijkt handig voor criminelen, want zo kunnen zij grote hoeveelheden contant geld vermijden."

"Maar het risico voor criminele organisaties is groot. Digitale marktplaatsen zijn in het verleden weleens gehackt door de politie en toen is iedereen opgepakt", legt Ferwerda uit. "Daarom kiezen de meeste criminelen toch voor het verkopen van drugs voor contant geld."

Een cashlimiet: contante betalingen beperken

Om het witwassen van crimineel geld aan te pakken, willen demissionaire ministers Van Weyenberg en Yeşilgöz nu contante betalingen van boven de 3.000 euro verbieden."Met zo'n maatregel wil de overheid criminelen die heel veel contant geld hebben in de weg zitten", legt Ferwerda uit. "Criminaliteit moet niet lonen, en dus moet het moeilijker worden gemaakt om hoge bedragen uit te geven."

De cashlimiet is onderdeel van het wetsvoorstel 'Wet plan van aanpak witwassen', die al sinds 2019 wordt voorbereid. Dat wetsvoorstel kreeg kritiek van onder meer de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), omdat er te veel privacyrisico's aan de wet zouden kleven, en werd mede daarom controversieel verklaard. Toch is het volgens de twee demissionaire ministers van belang om snel te regelen dat hoge contante betalingen verboden worden.

'Een beetje privacy inleveren'

"Er zijn mensen die niet willen dat gemonitord wordt welke grote betalingen zij digitaal doen. Bijvoorbeeld voor het kopen van kunst, want dan - is de gedachte - weten inbrekers meteen dat ik een duur schilderij heb. Die mensen willen grote betalingen liever met cash blijven doen dan digitaal", vertelt Ferwerda.

Toch benadrukt de criminoloog dat bij het bestrijden van misdaad, een beetje privacy moet worden ingeleverd. "Als je bijvoorbeeld het vliegtuig instapt, word je ook gefouilleerd en word je tas doorzocht", noemt hij als voorbeeld. "De voorgestelde cashlimiet zou bovendien niets veranderen aan de manier waarop en bij wie grote betalingen gemonitord worden. Banken houden bijvoorbeeld altijd in de gaten welke transacties hun klanten doe, en of daar geen dubieuze dingen tussenzitten."

Internationale druk

Het cashlimiet dat de demissionaire ministers voorstellen, komt niet uit de lucht vallen, zegt Ferwerda. "Er wordt in Nederland al jaren over gepraat, en in andere landen zoals België en Frankrijk is het er al."

"Er komt ook langzaam meer internationale druk: doe nou mee!", vervolgt hij. Dat is op zich logisch, want het hele anti-witwasbeleid is erg internationaal. "Er wordt eigenlijk opvallend goed samengewerkt over bijna de hele wereld. Als landen witwassen niet goed bestrijden, dan worden ze op een zwarte lijst gezet. En dan kunnen de Verenigde Staten bijvoorbeeld wel eens zeggen: jullie mogen niet meer handelen in dollars. Dat is erg onhandig, en zet die landen dus onder druk."

"Maar er zijn wel verschillen in hoe moeilijk of makkelijk het voor een land is om contant geld te beperken. Sommige landen, zoals Duitsland, zijn nog altijd heel gehecht aan contant geld. En voor rijkere landen zal de cashlimiet hoger moeten liggen dan voor armere landen, omdat onschuldige burgers er anders veel last van kunnen krijgen."

Tweede kans om criminelen op te sporen

Hoe hoog of laag de cashlimiet voor Nederland ook precies zou uitpakken: Ferwerda denkt dat het in principe kan bijdragen aan de opsporing van criminelen. "Als het niet lukt om criminelen tijdens hun originele misdrijf op te sporen, dan hebben we daarna een tweede kans om ze alsnog op te sporen vanwege het bezit van opvallend veel cash."

"Geldbezit is dan niet langer het ideaal voor hen, maar wordt ook een probleem. En dan hopen we natuurlijk dat het zo onaantrekkelijk wordt, dat er criminelen zijn die zeggen: het is me te veel gedoe, ik zoek wel een normale baan."