Waar blijven de effecten van groepsimmuniteit? En 5 andere vragen over de vaccinatiegraad en coronabesmettingen

Groepsimmuniteit zou ons de crisis uit helpen, beloofde Mark Rutte in maart 2020. Maar ondanks een vaccinatiegraad van 86 procent, zitten we weer in een 'lockdown'. Hoe zit het nu met die groepsimmuniteit? Immunoloog Ger Rijkers legt het uit.

1. Vaccineren zou leiden tot groepsimmuniteit en ons verlossen van corona. Waarom merken we daar zo weinig van?

"Dat komt doordat we nu te maken hebben met de deltavariant van corona. De vaccins zijn getest tijdens de alfavariant, die we toen kenden als de Britse. De deltavariant bestond nog niet en je kon niet besmet raken of het virus overdragen als je een prik had gehad. Nu de deltavariant dominant is, zijn de spelregels veranderd en moeten veel meer mensen gevaccineerd zijn om groepsimmuniteit te bereiken.

Een andere factor die meespeelt, is hoe ongevaccineerden verdeeld zijn. Je kunt het als volgt vergelijken: stel dat Nederland een grote groep mensen is en 90 procent een paraplu heeft. Als het gaat regenen dan zetten al die Nederlanders hun paraplu op.

De 10 procent die er geen heeft, kan dan schuilen onder andermans paraplu. Maar stel dat die 10 procent allemaal bij elkaar zitten, worden ze alsnog nat. Nu zie je dat er plekken zijn met meer ongevaccineerden en daar vinden om die reden veel besmettingen plaats."

2. Hoe realistisch is het dat we ooit groepsimmuniteit tegen corona bereiken?

"Als een gevaccineerde toch besmet kan raken met het virus en het kan overdragen, hebben we meer gevaccineerden nodig om groepsimmuniteit te bereiken. Hoeveel precies is niet zeker, maar wat we nu hebben is in elk geval niet hoog genoeg omdat er nog steeds veel coronagevallen zijn.

Uiteindelijk zullen we de immuniteit wel halen. Ongevaccineerden komen linksom of rechtsom in contact met corona en als ze het krijgen en overleven hebben zij ook een goede mate van immuniteit. Net als mensen die wel gevaccineerd zijn. Hoe meer mensen minder ziek worden, hoe minder corona zich zal verspreiden. Zo dooft het uiteindelijk uit."

3. Was van tevoren bekend dat je ondanks de vaccinatie ziek kon worden?

"Van tevoren wisten we dat het vaccin ongeveer 92 procent bescherming zou bieden: dat betekent dat ook mét vaccin niet iedereen is beschermd tegen de alfavariant van het virus. Nu de deltavariant er is, worden we nóg minder goed beschermd. Bij Pfizer is die bescherming nog maar 50 tot 60 procent, en bij een prik van Janssen nog lager; zo'n 30 procent.

Die mutaties zaten wel in het achterhoofd van de ontwikkelaars van het vaccin. Of in het voorhoofd eigenlijk, want je moet er altijd rekening mee houden dat een virus verandert, zeker een nieuw virus. Zo verandert het griepvirus bijvoorbeeld constant, daarom moeten kwetsbare groepen elk jaar een nieuw griepvaccin halen. Gelukkig verandert een coronavirus iets geleidelijker."

4. Een boosterprik: gaat het daarna wel goed?

"Ik denk dat het enorm gaat helpen. Toen de huidige vaccins werden ontwikkeld, werden de proefpersonen 3 maanden gevolgd en daaruit bleek dat de bescherming heel goed was.

Op dit moment volgen we mensen langer en zie je dat de meest kwetsbare groep 1 jaar na het vaccin veel minder goed beschermd is. Dat zag je voor het eerst in Israël, omdat ze daar eerder begonnen met prikken. Daar hebben ze ook al langer een boosterprik en blijkt dat de besmettelijkheid een stuk omlaag is gegaan.

De boosterprik wordt nog steeds gemaakt op basis van de samenstelling van het oorspronkelijke virus dat ontstond in Wuhan. Dus ik zou graag zien dat de vaccinfabrikanten een coronavaccin 2.0 maken, dat beter past bij de deltavariant en daardoor beter beschermt. Ik ga er vanuit dat dat nu ook wel gebeurt, maar daar wordt over het algemeen niet over gesproken."

5. Hoe zit het met de verspreiding van het virus door gevaccineerden; in hoeverre helpen vaccins daar nog tegen?

"Gekeken naar hoe goed de vaccins helpen tegen verspreiding, was dat aan het begin van de zomer nog redelijk goed. De werking neemt een beetje af naarmate je langer gevaccineerd bent, maar op het moment dat de deltavariant opkwam, liep de bescherming hard terug. Vooral bij mensen die het Janssen-vaccin hadden gekregen. De kans dat zij het verspreiden wordt dus ook weer groter.

Dat er nu veel mensen ziek zijn, ligt aan verschillende factoren. Het kan leeftijd zijn, hoe lang geleden het is dat mensen het vaccin kregen, en dan is het nu ook nog eens winter. Dan is het veel makkelijker om een virus over te dragen dan in de zomer. In de winter is de lucht namelijk droger. Een druppel verdampt daardoor sneller en wordt kleiner. Als je een grote druppel inademt, blijft die meestal boven in je keel steken. Een kleine komt sneller in je longen en zo besmet je elkaar sneller."

6. Als het niet lukt met groepsimmuniteit, hoe dan wel?

"Als de afgelopen periode ons iets heeft geleerd, is het dat de anderhalve meter afstand heel goed helpt. Ook mondkapjes beschermen 40 tot 50 procent tegen besmetting. Maar de beste manier om een virus te bestrijden, is een complete lockdown: iedereen 2 weken het huis niet uit. Maar dat kan natuurlijk niet, de hele wereld 2 weken binnenshuis houden.

Inmiddels zijn er pillen tegen corona. Het lastige is dat je de kuur begint binnen 3 tot 5 dagen na de besmetting: maar je hebt dan niet altijd klachten. Stel dat je ze wel op tijd neemt, dan beschermt de pil van Pfizer je 90 procent tegen ziekenhuisopname.

Het kan een uitkomst zijn voor mensen bij wie het vaccin niet goed werkt. Maar er zijn niet genoeg pillen voor iedereen en ze zijn niet goedkoop. Ik heb het laatst op een bierviltje uitgerekend en toen kwam ik uit op 1.000 euro per persoon per kuur."