Tv-uitzending EenVandaag 08-09-2018

Maakt ook het politieke landschap in Zweden een ruk naar rechts? De extreemrechtse partij Zweden Democraten kan bij de verkiezingen van komende zondag 20% van de stemmen halen en daarmee de tweede partij van het land worden. De partij is opgestuwd door protest tegen het ruimhartige asielbeleid van de regering in de afgelopen jaren en een toename van gewelddadige criminaliteit. Wat is dit voor een partij, waar de meeste andere Zweedse politici niet mee willen samenwerken? En waarom is de partij nu zo populair?

“Zweden heeft enorme problemen. Migratie en segregatie zijn de belangrijkste thema’s. Ik denk niet dat we nog meer asielzoekers kunnen verwelkomen”, aldus Tobias Andersson, voorzitter van de jonge Zweden Democraten. Al op zijn 16e sloot hij zich aan bij de partij, uit boosheid over de lage straffen die volgens hem golden voor criminelen. Inmiddels is hij 22 en kandidaat-parlementslid. De Zweden Democraten is in de jaren ’80 opgericht uit een aantal neo-nazistische bewegingen. Jimmie Åkesson heeft sinds hij in 2005 leider van de partij werd geijverd om los te komen van alle associaties met het nazisme. Met succes. In 2010 haalden de Zweden Democraten voor het eerst de kiesdrempel van 4%, in 2014 haalde de partij bijna 13% van de stemmen en nu voorspellen de peilingen opnieuw een flinke winst.

Stijging dodelijke schietpartijen

“Toen in 2015 de grote groep migranten kwam, sprong de Zweden Democraten in onze polls van 12% tot 22%”, aldus Karin Nelsson, analist van het Zweedse peilingbureau Inizio. “In de 25 jaar dat ik dit werk doe heb ik nog nooit zoiets meegemaakt.” Volgens Nelsson zijn de Zweden in de afgelopen jaren pessimistischer geworden. “Ze vinden de andere partijen te naïef, het optreden van de politie te zwak, de straffen te laag. Maar voor de stemmers van Zweden Democraten is het belangrijkste issue toch wel immigratie.” In 2015 liet Zweden 163.000 asielzoekers toe, het hoogste aantal per hoofd van de bevolking van alle Europese landen. Zweden verslikte zich in het grote aantal. De opvang, huisvesting en integratie van deze vluchtelingen liep spaak en dat zorgde voor grote onrust onder de bevolking.

Daar komt bij dat het aantal gewelddadige incidenten in de Zweedse buitenwijken stijgt. De criminaliteit daalt over het algemeen, maar het aantal dodelijke schietpartijen is de afgelopen jaren toegenomen. In 2017 vielen er 41 doden door schietpartijen, in 2011 waren dit er 17. Zweden Democraten verbindt dit feit maar al te graag aan de komst van vluchtelingen. Toch ligt dit volgens deskundigen anders. “De schietpartijen gaan allemaal om drugs”, aldus Henrik Tham, criminoloog aan de Universiteit van Stockholm. “Zweden heeft de integratie echter wel degelijk onderschat. De meeste drugsbendes bestaan uit tweedegeneratie migranten. De vluchtelingen die de afgelopen jaren gekomen zijn, hebben daar niet zo veel mee te maken.”

Ook het aantal verkrachtingszaken stijgt

Ook de stijging van het aantal verkrachtingszaken zorgt voor veel onrust in Zweden. In 2017 steeg het aantal aangiftes voor verkrachting met 10%, maakte het Zweedse criminaliteitspreventie-agentschap dit jaar bekend. Maar, zegt de Zweedse overheid, de definitie van verkrachting is aangepast. Intussen wordt seks zonder instemming altijd aangemerkt als verkrachting. Als iemand drie keer verkracht wordt door dezelfde persoon betekent dat drie registraties. Toch zijn de cijfers koren op de molen van de Zweden Democraten.

Migratie is niet het enige thema voor de Zweden Democraten. De partij wil graag een referendum over een vertrek uit de Europese Unie: een Swexit. De partij is kritisch op de NAVO en wil een steviger rechtssysteem. Het zijn thema’s waarop ook andere populistische partijen in Europa zich profileren. Toch ziet opiniepeiler Karin Nelsson iets opvallends: “We zien dat een behoorlijk deel van de middenklasse vindt dat het de verkeerde kant op gaat in Zweden en dus voor de Zweden Democraten stemt. Dit zijn goed opgeleide mensen die een welvarend leven hebben en de wereld over reizen, maar toch iets anders willen.”

“Als de Zweden Democraten echt groot worden voelen de jongeren hier zich nog verder gemarginaliseerd"

Dejan Stankovic, jeugdwerker

Dejan Stankovic is jeugdwerker in Rinkeby, een buitenwijk van Stockholm. Hij ziet de opkomst van de Zweden Democraten met lede ogen aan. Vlakbij Rinkeby begonnen in 2013 de rellen die al snel oversloegen naar verschillende buitenwijken in heel Zweden. Stankovic probeert samen met 25 collega’s de jeugd op het rechte pad te krijgen. De opkomst van de extreemrechtse partij helpt hem daar niet bij. “Als de Zweden Democraten echt groot worden, dan zullen de jongeren in Rinkeby zich alleen maar nog verder gemarginaliseerd voelen.” Stankovic probeert daarom uit alle macht de inwoners van Rinkeby ertoe te bewegen om te gaan stemmen. Bij de vorige verkiezingen ging slechts de helft van de stemgerechtigde inwoners naar de stembus, dat is uitzonderlijk laag voor Zweden. Volgens Andersson, kandidaat-parlementslid voor de Zweden Democraten, is voor zijn partij the sky the limit: “Ik denk dat we de grootste partij in het parlement kunnen worden. De andere partijen moeten wel met ons samenwerken, we zijn een democratische partij.”

Bijzonder lastige formatie

Volgens Karin Nelsson wordt de formatie uitzonderlijk lastig als de Zweden Democraten de peilingen waarmaken. De meeste partijen willen absoluut niet met de Zweden Democraten in gesprek, maar de huidige regering van Sociaal-Democraten en Groenen heeft weinig voor elkaar gekregen. Er bestaat een samenwerkingsverband tussen de overige partijen: de conservatieven, liberalen en christendemocraten. Zij noemen zich samen de alliantie. Waarschijnlijk zal die alliantie straks moeten kiezen of ze samenwerken met de Sociaal Democraten, die nu in de peilingen weliswaar de grootste partij zijn maar wel fors verliezen ten opzichte van de vorige verkiezingen, of met de Zweden Democraten.