Honderden Nederlanders worden geboren met een erfelijke genmutatie die een hartspierziekte veroorzaakt. In de zoektocht naar een medicijn worden nu varkens ingezet. Onderzoekers rekenen op een doorbraak. "Het DNA van varkens lijkt erg op dat van mensen."
Een genetisch foutje bij een Fries die zo'n 700 jaar geleden leefde, zorgt nog altijd voor gigantische gezondheidsproblemen bij zijn nakomelingen. Patiënten kunnen elk moment een hartstilstand krijgen en overlijden. Er is nog geen geneesmiddel voor deze dodelijke hartspierziekte PLN, maar nieuw onderzoek op gengemuteerde varkens moet daar verandering in brengen.
Genetische mutatie
Het gaat om een complexe techniek waarbij in de eicel van een varken een gemuteerde celkern wordt gezet. Die celkern wordt in een laboratorium in München ontwikkeld.
Het embryo dat ontstaat vanuit die eicel, wordt geïnjecteerd in een varken en het is de bedoeling dat begin volgend jaar de eerste biggetjes met de PLN-mutatie worden geboren. Op deze biggetjes worden dan verschillende behandelingen getest in verschillende stadia van de ziekte.
Bekijk ook
Speld in hooiberg
"Deze ziekte komt voort uit een heel klein foutje in het DNA," legt voorzitter Pieter Glijnis van Stichting PLN uit. Hij is mede-initiator van het onderzoeksproject met de varkens.
"In 3,2 miljard basenparen (erfelijk materiaal in dna, red.) missen bij PLN-patiënten 3 basenparen. Dat kun je vergelijken met een stapel papier van 320 kilometer hoog waarin drie A4'tjes ontbreken."
Dankzij een donorhart is Glijnis zelf uit de gevarenzone, maar voor zijn kind, die ook drager is van het gen, en alle andere PLN-patiënten blijft hij doorzoeken naar een medicijn. "Ik heb gezien en ervaren hoe PLN hele families ontwricht. Het is mijn levensmissie om de ziekte behandelbaar te maken."
Erfenis van een Fries met genafwijking
De ziekte PLN komt vooral voor in Noord-Nederland en is een afkorting van 'Phospholamban'. In de 14de eeuw leefde iemand in Friesland met een dodelijke genmutatie die dit doorgaf aan zijn nakomelingen. Door een afwijking in het DNA functioneert de hartspier bij dragers van het PLN-gen niet goed en dat zou kunnen leiden tot hartfalen en een hartstilstand. Dit genetische foutje is inmiddels zo'n 700 jaar later bij zo'n 1500 nakomelingen van deze Fries geconstateerd. Nader onderzoek bij onder andere de bloedbank wijst op veel meer dragers van het gen: zo'n 15.000.
Te laat
De genetische afwijking is voor Wouter slopend. Zijn hartcapaciteit is minder dan 13 procent en hij draagt een steunhart. Daardoor heeft hij heel weinig energie. Hoewel hij de onderzoeken in Duitsland met interesse volgt, komt een medicijn voor hem te laat. Het enige wat hem nog wél kan redden is een donorhart, hiervoor staat hij al 15 maanden op de wachtlijst.
"Ik heb beelden van mijn hart gezien onder de microscoop, het lijkt in niets meer op een hart. Het is zo groot en zo aangedaan, een medicijn zal mij niet meer kunnen redden. Maar naast mij zijn er nog duizenden anderen bij wie PLN nog in een voorstadium is en voor wie een medicijn wél op tijd komt."
Ethisch dilemma
Dat er dieren worden gebruikt om iets te leren over een erfelijke afwijking werpt voor de dragers van het gen een ethisch dilemma op. "We doen zoveel mogelijk onderzoek op menselijk celniveau, door bloeddonatie. Maar uiteindelijk heb je toch een levend wezen nodig om het echt helemaal goed te kunnen bestuderen", vertelt Glijnis.
Wouter vindt het zelf geen fijn idee dat er varkens worden gebruikt in de zoektocht naar een medicijn. "Dierproeven hebben niet mijn voorkeur. Ik vind het echt heel lastig en het geeft mij een dubbel gevoel." Aan de ene kant vindt hij het echt verschrikkelijk voor die dieren. "Maar aan de andere kant gaat het wel over mijn familie en alle andere mensen met deze ziekte. En ik begrijp dat je in deze fase heel moeilijk op mensen kunt testen. En dan is mijn drang tot overleven groter."
Hartenbank
Om het aantal dierproeven tot een minimum te beperken zoekt Stichting PLN ook naar andere wegen om tot een medicijn te komen. In samenwerking met cardioloog Pieter Doevendans is deze zomer de eerste Nederlandse hartenbank opgericht. In deze biobank zullen harten verzameld worden van PLN-patiënten die aan een andere oorzaak dan PLN overlijden, bijvoorbeeld een auto-ongeluk.
"De harten die tot nu toe voor onderzoek beschikbaar waren, zoals mijn eigen oude hart, zaten allemaal in het eindstadium van de ziekte en waren al geruineerd", vertelt Glijnis. "In die harten heeft zich een kettingreactie van allerlei processen voorgedaan waardoor de wetenschappers eerdere fases van de ziekte niet meer konden zien. Dankzij de transgene varkens en de hartenbank is onderzoek naar de ziekte in eerdere stadia eindelijk wèl mogelijk. Nu kan een medicijn worden ontwikkeld en hoeven mensen met deze monsterlijke ziekte niet dagelijks meer te vrezen voor een hartstilstand."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.