Uit principe een prik weigeren, brengt dat de groepsimmuniteit in gevaar? 'Doe het voor een ander, wees solidair'

De vaccinatiecampagne tegen corona is in volle gang. Volgens de laatste cijfers zijn zo'n 5 miljoen prikken gezet. Tegelijkertijd zijn er mensen die zich vanuit religieuze of principiële overwegingen niet laten inenten. Komt de groepsimmuniteit in gevaar?

Gedoe met AstraZeneca en het Janssen-vaccin: het helpt niet om mensen naar de priklocaties te krijgen. Daarnaast zijn er altijd groepen mensen die zich om uiteenlopende redenen niet in laten inenten. Toch is het voor groepsimmuniteit belangrijk dat genoeg mensen zich laten vaccineren.

70 procent

Als we als samenleving groepsimmuniteit bereiken, betekent dit dat gevaccineerde mensen ook de mensen die niet geprikt zijn beschermen. Een virus kan zich dan simpelweg niet verder verspreiden. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dooft het coronavirus dat door COVID-19 wordt veroorzaakr uit als 70 procent van de bevolking is ingeënt.

Ondanks kritiek is de vaccinatiebereidheid in Nederland sinds begin 2021 redelijk stabiel. Uit onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel bleek eerder deze maand bijvoorbeeld dat 73 procent zich wil laten inenten, of al een prik heeft ontvangen. Toch was het vertrouwen in het vaccinatiebeleid nog nooit zo laag. Bereiken we de 70 procent nog wel als er meer twijfels ontstaan?

Vrouwen voor Vrijheid

Sascha van Westen maakt deel uit van een groep die zich Vrouwen voor Vrijheid noemt. Binnen de groep heerst veel onvrede over het kabinetsbeleid rondom vaccineren. "Wij staan voor onze grondrechten, vinden het beleid wankel. We weten niet waar we aan toe zijn", zegt Sascha. "Wij zeggen niet: 'Laat je niet vaccineren', maar wij vinden wel dat iedereen zijn eigen afweging moet kunnen maken."

Gewezen op het feit dat elke Nederlander vrij is in diens keuze, vertelt ze dat ze dat niet zo voelt. "Er hangt constant een soort drang boven je hoofd. Zo van: als jij je niet laat vaccineren, dan word je buitengesloten van bepaalde activiteiten. Dat is ook geprobeerd bij kinderdagverblijven. Als jij je kind niet inent tegen de mazelen, dan mag ze er niet meer komen. Gelukkig ging dat niet door."

Positief en negatief zelfbeschikkingsrecht

"Als een individu niet gevaccineerd wil worden, dan is dat zijn of haar zelfbeschikkingsrecht", zegt hoogleraar Ethiek van Biomedische Innovatie Annelien Bredenoord van de Universiteit van Utrecht. Maar er moet volgens haar wel onderscheid gemaakt worden tussen positief en negatief zelfbeschikkingsrecht.

"Negatief zelfbeschikkingsrecht is jouw recht op lichamelijke integriteit. Dat betekent dat een dokter of een overheid nooit iets mag doen met jouw lichaam als jij dat niet wil. Maar er is ook positief zelfbeschikkingsrecht. Dat betekent dat de overheid jou een steuntje in de rug moet geven en ervoor moet zorgen dat er vaccinaties zijn."

Vaccinatie als enige uitweg

Bredenoord benadrukt dat vaccinatie de enige manier is om uit deze crisis te komen. "De risico's van vaccinatie zijn heel klein, de risico's van corona zijn veel groter." Iedereen mag een eigen keuze maken, zegt Bredenoord, maar diegene moet dan accepteren dat die keuze consequenties kan hebben. Bijvoorbeeld dat niet-essentiële voorzieningen zoals restaurants, theaters, festivals dan niet voor hen toegankelijk zijn.

"Vrijheid gaat op totdat je een risico vormt voor een ander: dat is de algemene afspraak", zegt de hoogleraar. "De overheid heeft de taak om jouw lichamelijke integriteit te beschermen, maar tegelijkertijd ook de grondwettelijke taak om de volksgezondheid te beschermen. Dat is het spanningsveld. Volksgezondheid en een pandemie zijn goede redenen om de bewegingsvrijheid van het individu te begrenzen. Maar dergelijke maatregelen moeten altijd tijdelijk zijn."

Nog veel vragen

Sascha van Westen van Vrouwen voor Vrijheid is het er niet mee eens dat alleen vaccineren ons uit de pandemie helpt. Ze heeft nog veel vragen rondom het vaccin en het coronavirus. "We weten nog steeds niet hoe lang het vaccin werkt, 4 of 5 maanden? En ben je nog besmettelijk als je gevaccineerd bent? Er is echt meer onderzoek nodig. Je ziet dat in sommige huishoudens de ene persoon wel ziek wordt en de andere niet. Hoe kan dat?"

Dagelijks overlijden er mensen aan corona. Twee op de tien mensen houdt er langdurige klachten aan over en de ziekenhuizen blijven overspoeld. Laat dat niet zien hoe ernstig de situatie is? "Dat klopt," zegt Sascha, "maar er zijn meer ziektes die heel naar zijn. En dat ziekenhuizen de zorg niet meer aankunnen heeft er ook mee te maken dat de zorg daar 15 jaar lang systematisch is afgebroken."

Verantwoordelijk voor anderen

Om groepsimmuniteit te bereiken laten veel mensen zich niet alleen prikken voor zichzelf, maar ook voor een ander. Voelt Sascha die verantwoordelijkheid niet?

"Ik houd me al een jaar lang keurig aan de regels. Ik heb maanden mijn eigen dochter van 20 niet gezien. Er was doodsangst, maar daar moeten we vanaf. Er wordt veel te kortzichtig gekeken. Kwetsbaren zijn niet alleen de ouderen, maar ook twintigers."

'Laat je vaccineren'

Welke invloed hebben groepen die een tegengeluid brengen op de vaccinatiecampagne? Epidemioloog Olaf Dekkers van het Leids Universitair Medisch Centrum onderschrijft de berekening van de WHO, dat we groepsimmuniteit bereiken als 70 procent van de bevolking is ingeënt.

"We moeten echt niet onder dat percentage zakken. We weten een aantal dingen niet, maar we weten heel veel wel. Als je wat ouder bent, of je hebt een onderliggende ziekte, laat je dan echt vaccineren. De kans dat je ernstig ziek wordt of op de ic belandt is echt heel groot. Ook als je minder risico loopt is het verstandig om je te laten vaccineren. Je draagt toch bij aan het ontlasten van de toch al overbelaste ziekenhuizen. Doe het voor een ander en wees solidair. Bovendien kunnen de gevolgen op langere termijn van corona voor jouw gezondheid heel ernstig zijn."

'Geen viruswappies'

Het gaat Sascha om het opkomen voor haar grondrechten, benadrukt ze. "Hoe lang blijft de noodwet bijvoorbeeld van kracht? Ik vind dat de overheid een tijdlijn moet stellen. Bijvoorbeeld als 70 procent van de mensen is gevaccineerd, dan gaat alles weer open. Wij willen een open dialoog. We worden weggezet als viruswappies, maar dat zijn we echt niet." Het verwijt dat ze meelift op groepsimmuniteit als ze zich niet laat inenten, vindt Sascha niet terecht: "Ik werk thuis en ik blijf thuis als ik klachten heb. Ik hou me aan alle regels."

Epidemioloog Olaf Dekkers is er duidelijk over: "Iedereen heeft de plicht verantwoord met deze ziekte om te gaan. Door je meteen te laten testen als je klachten hebt en daardoor zo min mogelijk andere mensen te besmetten. Maar ook door je te laten vaccineren als je een oproep krijgt. De voordelen wegen echt op tegen de nadelen en je beschermt niet alleen jezelf maar ook anderen."