Plankenkoorts, zelfs de meest beroemde artiesten hebben er last van. Van Grammy-winnares Adele en Barbra Streisand tot klassiek zanger Andrea Bocelli. Op eigen bodem spraken André Hazes en Rob de Nijs zich al eerder open uit over hun podiumvrees. Ook acteur Jeroen Krabbé, met zijn lange en indrukwekkende staat van dienst, kan absoluut niet tegen premières. Een beetje plankenkoorts kan je beter doen presteren, maar het kan ook uit de hand lopen en je carrière ernstig benadelen.
Bij een ernstige vorm van plankenkoorts kunnen artiesten last krijgen van buikpijn, trillende handen, overgeven, of zelfs black-outs. "Dat musici, cabaretiers en ook acteurs het geestelijk zeer zwaar kunnen hebben is eigenlijk nog taboe. Je wordt immers opgeleid om de beste te zijn", vertelt psychiater Esther van Fenema.
Paniekaanvallen
Van Fenema is psychiater bij het Leids Universitair Medisch Centrum. Tien jaar geleden zette ze daar 'de Muziekpoli' op waar ze podiumkunstenaars begeleidt die last hebben van psychische klachten en daardoor hun vak nog moeilijk, of zelfs helemaal niet meer, kunnen uitvoeren. Van Fenema kent de problematiek van binnenuit. Ze studeerde niet alleen geneeskunde, maar ook viool aan het conservatorium. Ze treedt nog steeds op als violiste. "Ik kan me goed inleven in mijn patiënten. Ook ik heb last gehad van paniekaanvallen."
Van Fenema publiceerde deze week een nieuw onderzoek over podiumangst, waaruit blijkt dat minstens 1 op de 3 podiumkunstenaars daar last van heeft. "Maar waarschijnlijk zijn dat er wel meer", denkt Fenema.
De hartslag van een topsporter
Aan het onderzoek van de Muziekpoli deden studenten van het Conservatorium van Amsterdam mee. Vlak voor, tijdens en na het optreden werden hartslag, ademhaling en huidtemperatuur gemeten. Wat bleek? De spanning nam vooral in hevigheid toe op het podium. Gemiddeld liep de hartslagfrequentie op tot 150 slagen per minuut, te vergelijken met een professionele sporter die een topprestatie levert. "Podiumangst wordt te weinig serieus genomen. En te snel veroordeeld", zegt Fenema.
Sinds de opening van de Muziekpoli kwamen een paar honderd podiumkunstenaars bij haar voor een behandeling. Bij podiumangst is een goede diagnostiek essentieel, zegt Van Fenema. "Het is een containerbegrip. Als je verder kijkt dan alleen naar de spanning, die je adrenalineniveau omhoog jaagt en ervoor zorgt dat je goed presteert, is het altijd een symptoom van onderliggende psychiatrische problematiek, zoals depressie of een trauma. Dat laatste klinkt zwaar, maar een trauma kan ook een eerder optreden zijn dat verkeerd is gegaan."
Behandeling kan bestaan uit gesprekstherapie, traumabehandeling of medicatie. Bij auditie-angst schrijft Van Fenema soms bètablokkers voor, die kunnen helpen de lichamelijke ongemakken die bij een paniekaanval horen te temperen. "Dan trilt de stok van de violist niet meer," vertelt ze.
'Het kost enorm veel energie'
Podiumkunstenaars Cecilia Moisio en Ineke Vandoorn doorbreken het taboe in de theaterwereld met hun voorstelling ‘I Can see Myself Through Your Eyes’. In de voorstelling vertellen ze open over hun angsten. "Bij mij uit het zich in slecht slapen, niet goed eten, prikkelbaar zijn en heel erg trillen. Het kost enorm veel energie", vertelt Moisio. Ze denkt dan ook jaarlijks aan stoppen. "Maar uiteindelijk zal ik dat niet doen. Als ik zou stoppen zou ik niet eens meer weten wie ik ben. Daarnaast heb ik een enorme drive en ambitie."
De voorstelling is volgens Moisio niet alleen herkenbaar voor artiesten. "Iedereen kent wel die innerlijke criticus in zijn hoofd die zijn mond maar niet houdt." De voorstelling 'I Can See Myself Through Your Eyes' is op vrijdag 26 en zaterdag 27 januari te zien in Theater Kikker in Utrecht en maakt daarna een tournee door heel Nederland.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.