Teruggeven van geroofde kunst nu makkelijker bespreekbaar: 'Voormalige koloniën zijn steeds machtiger'

Het National British Museum is opnieuw gevraagd om de Steen van Rosetta terug te geven aan Egypte. Hoewel de kans van slagen klein is, ziet senior onderzoeker Jos van Beurden wel dat teruggave van kunstroof bespreekbaar wordt in Europa.

De oproep komt van de bekende Egyptische archeoloog Zahi Hawass, die al jaren bezig is om objecten terug in Egyptische handen te krijgen.

'Het is hun geschiedenis'

"Voor landen als Egypte is het natuurlijk heel belangrijk dat objecten die het land uit gesmokkeld zijn, terugkomen", vertelt senior onderzoeker koloniale collecties en teruggavekwesties Jos van Beurden. "Het is hun geschiedenis en ze hebben daar recht op."

Maar in het geval van de Steen van Rosetta is dat nog niet zo makkelijk, vertelt hij. "Het National British Museum wil nog wel eens dingen uitlenen, maar teruggeven niet. Het wordt een lange weg, maar het is heel goed dat Hawass gebruikmaakt van het huidige tijdsbestek omdat er nu veel discussie is over teruggave."

Onafhankelijkheid en economische macht

Die plotselinge draai in Europa komt ten eerste door de globalisering, vertelt Van Beurden. "We hebben veel meer contact met elkaar en weten veel meer van elkaar af. Conservatoren en bezoekers zien dus wat we hier wel hebben en wat in die landen ontbreekt. Dat gaat schuren, dat voelt ongemakkelijk."

"Daarnaast zijn landen als Egypte, Nigeria en Indonesië klaar met hun onafhankelijkheid", legt hij uit. "Die beginnen aan een nieuwe fase. Ze worden machtiger, ook op economisch vlak. Ze willen gewoon hun eigen erfgoed terughebben. Dat soort factoren speelt een belangrijke rol in dit hele spel."

Diversere medewerkers

Maar ook de houding van museummedewerkers verandert. "Medewerkers van 20-30 jaar geleden waren er vooral mee bezig om hun eigen collectie te beschermen en behouden. Er is deze eeuw een verandering gekomen, en dat heeft er ook mee te maken dat onderzoekers mensen van kleur worden", zegt de onderzoeker.

"Als er mensen zijn die hun wortels hebben in voormalige koloniën, dat zij anders naar die problematiek kijken dan witte kaaskoppen", vervolgt hij. "Dat maakt écht uit. Heel langzaam is die sfeer veranderd en verbeterd ten gunste van de voormalige koloniën."

Bereid te onderhandelen

Nigeria vecht er al jaren voor om Benin-objecten terug te krijgen, die in 1897 meegenomen zijn door Britse soldaten en over de hele wereld verspreid raakten. "Die hebben succes, want een paar weken geleden besloot een groot museum in Londen om 72 van die objecten over te dragen aan Nigeria. Andere musea hebben dat ook gedaan", vertelt Van Beurden.

Het Nationaal Museum van Wereldculturen in Nederland inventariseerde hoeveel Benin-objecten er in Nederland zijn. "Ze hebben er tenminste 114 geïnventariseerd in Nederland, die je ook direct kunt linken aan die roof uit 1897. Zij zijn bereid daarover met Nigeria te onderhandelen."

Meer gelijkheid

"Eind 2019 kwam er een advies van de Raad van Cultuur: geef terug wat gestolen is als het land van herkomst daarom vraagt", zegt de onderzoeker. "Dat is overgenomen door het ministerie, maar nog niet goedgekeurd door het parlement. Maar alles is al in werking gezet. Er komt coördinatie over al het onderzoek en een restitutiecommissie."

"Indonesië heeft als reactie op dat beleid een eigen restitutiecommissie opgericht. Dat betekent dat zij zelf willen gaan bepalen welke objecten ze terug willen hebben. Dan zie je dat de verhouding tussen de oude kolonisator en de oud-kolonie gelijkwaardiger wordt. Dat is ook een van de doelen van het teruggave-proces."