Alleen al dit jaar kwamen vier douaniers in opspraak vanwege witwassen en drugsinvoer. De douane kampt met aanhoudende integriteitsproblemen. Sinds 2017 zijn 144 meldingen gedaan, voor elf personen volgde ontslag.
Dat blijkt uit gegevens die EenVandaag opvroeg bij het ministerie van Financiën, waar de douane onder valt. De opsporings- en handhavingsorganisatie heeft sinds 2015 te maken gehad met een reeks aan corruptie-affaires. Er is een reeks aan maatregelen genomen.
Integriteitsschendingen
EenVandaag vroeg het meest recente overzicht van integriteitsschendingen op. Uit informatie die het ministerie van Financiën verstrekte, blijkt dat het aantal meldingen in 2018 is gedaald, na een forse opleving in 2017. In totaal zijn in 2017 83 meldingen gedaan. In 2018 is dit terug naar ongeveer 60, het niveau van 2016.
Hoogleraar ondermijning Emile Kolthoff van de Open Universiteit vindt dat een logisch patroon: "Na een periode van verscherpte aandacht is het normaal dat er meer meldingen zijn." Kolthoff onderzocht samen met de Maastrichtse criminoloog Hans Nelen in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid de corruptie bij opsporingsdiensten. Er zijn wellicht minder zaken, ze zijn van een zwaarder kaliber. "De ernst van de zaken is groter, er wordt veel geweld gebruikt", zegt Kolthoff.
Elf strafontslagen
Uit de cijfers die het ministerie aan EenVandaag verstrekte, blijkt dat de grootste categorie schendingen 'ongepast gedrag in de privésfeer' is. In totaal waren dat er de afgelopen jaren telkens 40. Daaronder vallen ook loonbeslagen, die duiden op financiële problemen van een werknemer. Bij een loonbeslag wordt door een schuldeiser beslag gelegd op het salaris.
Sinds 2017 zijn elf strafontslagen aangezegd als gevolg van integriteitsschendingen. In de periode 2013-2016 waren dat er 30. Het ministerie van Financiën laat weten dat niet geregistreerd wordt of de ontslagen of schendingen betrekking hebben op drugssmokkel, witwassen of andere ondermijningsvormen. "Deze informatie is alleen voorhanden in individuele personeelsdossiers", is de uitleg.
'Druk op mensen steeds groter'
Hoogleraar Kolthoff zegt dat de Rotterdamse douane lering heeft getrokken uit het corruptieschandaal rond Gerrit G. De douanier kon containers met drugs ongezien het land binnensmokkelen door in het computersysteem seinen 'op groen' te zetten. "Ik denk dat het een enorme wake-upcall was. De douane heeft heel veel energie en aandacht besteed aan integriteit", zegt Kolthoff. Zo weten douaniers nu niet meer met wie ze werken en welke containers ze 'klaren'.
Technische middelen om systemen te beveiligen worden nu goed ingezet. "Dan houd je de menselijke factor over om te gebruiken door de criminelen. Dus de druk op mensen wordt steeds groter. Om ze om te kopen, te intimideren en te bedreigen", zegt de hoogleraar. "Dan moet je ook je mensen goed beschermen."
Maar er zullen altijd mensen zijn die de verleiding niet kunnen weerstaan, zegt NRC-onderzoeksjournalist Jan Meeus, die in de wereld van de Schiedamse cocaïnemaffia dook. "Wat doen criminelen? De zwakste schakel vinden en omkopen. En als je eenmaal in dat net zit, kom je er niet meer uit." Volgens hem zijn de belangen groot. "Met één cocaïnetransport kan soms tot wel 100 miljoen euro verdiend worden."
Slimme crimineel krijgt ook een VOG
Op het gebied van screening zijn slagen te maken, stelt Kolthoff. De zogenoemde 'verklaring omtrent gedrag' is geen garantie op het buiten de deur houden van criminelen. "Nieuwe mensen wordt gevraagd om een VOG en justitie kan screenen, waarbij gekeken wordt of iemand criminele antecedenten heeft. Voor de douane is dat een zwaar profiel. Maar het is een momentopname", zegt Kolthoff. "In de tweede plaats: de echt slimme criminelen krijgen wel zo'n VOG, want die hebben geen strafblad, die worden niet gepakt."
Daarnaast worden nu alleen de mensen in een risicovolle functie zwaarder gescreend. Dat volstaat niet, zegt de hoogleraar. "Iedereen heeft toegang tot systemen, personen en plekken", schetst hij. "Ik vind dat elke functie bij de douane kwetsbaar is. Daar is de wetgever aan zet. Wat mij betreft zou elke douanier gescreend moeten worden die binnenkomt", zegt Kolthoff, die voorstander zou zijn van een uitgebreid omgevingsonderzoek voor iedere douanier. Wettelijk gezien is dat nu niet mogelijk.
Kwetsbaarheid
Op de screeningsprocedure is kritiek, ook van binnenuit. Zeker nu vanwege brexit 900 nieuwe douaniers nodig zijn. Een groot deel is al aangenomen en ingestroomd (300 personen). Woordvoerder Gera van Weenum van de douane laat weten dat voor de douaniers die in het kader van brexit binnenkomen, dezelfde screeningseisen gelden als voor 'normale' douaniers. "Nieuwe medewerkers moeten in het bezit zijn van een VOG. Afhankelijk van de functie, bijvoorbeeld douaniers die Buitengewoon Opsporings Ambtenaar (BOA) zijn, wordt uitgebreider gescreend", vertelt ze.
Journalist Meeus zegt dat het screenen moeilijk is met zulke aantallen nieuw personeel. "Als je 500 douaniers binnenhaalt, hoe goed die screening ook is, er zal altijd iemand tussen zitten met schulden, die weer verleid kan worden. Er kan zoveel geld met cocaïne verdiend worden, die kwetsbaarheid zal er altijd blijven zolang de illegale markt bestaat."
Onderzoek naar douaniers
De douane in Rotterdam is sinds 2015 in het nieuws door strafzaken tegen corrupte douaniers. In 2015 werd Gerrit G. gearresteerd voor het doorlaten van grote hoeveelheden drugs. In zijn woning vond de politie plastic boodschappentassen met ruim een miljoen euro aan contant geld. Nog geen jaar later was het opnieuw raak als Gerti V. wordt opgepakt. Begin dit jaar werden drie douaniers gearresteerd op verdenking van witwassen. Een andere douanier werd afgelopen februari opgepakt voor betrokkenheid bij invoer van een grote partij cocaïne en ambtelijke corruptie. In 2018 werd in het omvangrijke drugsonderzoek 'Dobricic' een hooggeplaatste ambtenaar van de belastingdienst gearresteerd.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.