Speciale plaszak die milieuvervuiling door contrastvloeistof moet tegengaan is een succes

Elk jaar belandt 30 ton röntgencontrastvloeistof via de urine van patiënten in ons oppervlaktewater. Met plaszakken kan dat worden voorkomen. In zes ziekenhuizen worden ze al meegegeven en de meeste patiënten zijn enthousiast.

"Als een patiënt een CT-scan moet ondergaan, krijgt hij of zij contrastvloeistof ingespoten, zodat wij de organen en bloedvaten beter kunnen zien. Na het onderzoek plast de patiënt de restanten ervan weer uit en via de urine belandt de contrastvloeistof dan in het riool", legt Maarten Dirks uit. Hij werkt al 5 jaar in het Erasmus MC als CT-laborant en sinds de proef met de plaszakken is hij captain van het 'Green Team Radiologie'.

Gestolde urine in de kliko

Dat de vloeistof in het riool terechtkomt, is een probleem. "De afvalwaterzuivering krijgt de moleculen van de contrastmiddelen er maar heel moeilijk uit. Zo stroomt elk jaar 30 ton aan jodiumhoudende stoffen onze meren, rivieren en grondwater in. De moleculen zijn niet giftig, maar zijn wel moeilijk afbreekbaar en horen niet thuis in het milieu."

Sinds november geeft Dirks daarom aan zijn patiënten plaszakken mee naar huis. "In de plaszak zit materiaal dat ervoor zorgt dat de urine direct na het plassen stolt. Er is dus geen risico op nare luchtjes of lekkende zakken." De zak met gestolde urine mag in de grijze kliko worden weggegooid, en blijft zo weg uit het water.

Patiënten werken graag mee

De reacties zijn vooral positief. "Tot nu toe werken de meeste patiënten graag mee", vertelt Dirks. "En ook mijn collega's zijn erg enthousiast en raken door de plaszak geïnspireerd om meer te doen op het gebied van duurzaamheid."

Willy Huijzer uit Hoornaar is één van de patiënten die aan de proef meededen. "De mensen in het ziekenhuis hebben mij en mijn man altijd ontzettend goed geholpen, dus toen Maarten het vroeg heb ik niet getwijfeld." Het plassen in de zak ging haar gemakkelijk af. "Het zijn gebruiksvriendelijke zakken. En het voelt goed om een steentje te kunnen bijdragen aan een beter milieu. Je kunt wel heel cynisch gaan doen en zeggen: 'Wat maakt die ene plaszak nou uit?' Maar die maakt dus wél uit."

Verduurzaming zorg

Het Erasmus MC is een van de zes ziekenhuizen die meedoen aan de proef. Het plaszak-project focust op contrastvloeistof, maar ook met andere projecten wordt de zorg duurzamer gemaakt. Een ander onderwerp dat veel aandacht krijgt is het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater, vertelt Cathy van Beek. Zij is door het ministerie van VWS benoemd tot kwartiermaker Green Deal Duurzame Zorg en begeleidt de zorgsector bij het terugdringen van de CO2-uitstoot.

"Uit recent onderzoek van RIVM en Deltares blijkt dat behalve die 30.000 kilo contrastvloeistof ook elk jaar 190 ton aan medicijnresten in ons oppervlaktewater belandt. In 2017 en 2018 werd van 19 stoffen de risicogrens minimaal één keer overschreden. Dan gaat het om medicijnen als antibiotica, pijnstillers en antidepressiva. Dat heeft schadelijke effecten voor organismen in het water. Vissen krijgen last van hormoonverstoringen en geslachtsveranderingen. Het is dus belangrijk om dit aan te pakken."

Deel van de oplossing

De plaszak kan een onderdeel zijn van de oplossing van het probleem rond medicijnresten, zegt innovatiestrateeg en kartrekker van het plaszak-project Judith Hogenboom. "Maar om het oppervlaktewater medicijnrestvrij te krijgen, moet de hele keten meewerken. Van farmaceut tot zorginstelling tot overheid. Er zijn heel veel acties voor nodig.

Hogenboom verwijst naar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat die sinds 2016 bezig is met een landelijke ketenaanpak, waardoor het aantal medicijnresten uit water verminderd moet worden.

Minder vloeistof als andere oplossing

In tegenstelling tot medicijnen is van röntgencontrastvloeistoffen niet aangetoond dat het schadelijk is voor ecosystemen. Toch is het niet wenselijk om deze te laten ophopen in onze meren en rivieren, vindt ook voorzitter Mathias Prokop van de Vereniging voor Radiologie. Prokop is ook afdelingshoofd Radiologie en Nucleaire Geneeskunde in het Radboudumc, waar sinds vorig jaar minder contrastvloeistof per patiënt wordt gebruikt.

"Dat is mogelijk, omdat de CT-techniek enorm is verbeterd", zegt Prokop. "Nog maar bij 60 procent van de CT-scans hebben we contrastvloeistof nodig. Ook kijken we meer naar het gewicht van de patiënt. Iemand van 50 kilo krijgt tegenwoordig minder vloeistof toegediend dan iemand van 100 kilo."

Balans opgemaakt in het voorjaar

Verschillende projecten helpen zo samen om de zorg minder vervuilend te maken. De proef met de plaszakken loopt nog tot in het voorjaar. Dan wordt de balans opgemaakt.

Als het aan Maarten Dirks ligt, wordt de plaszak daarna definitief landelijk ingevoerd in alle ziekenhuizen. "Ik denk dat we daarmee een grote bijdrage kunnen leveren aan de verduurzaming van de zorg."