De regelgeving rondom PFAS is onduidelijk en ingewikkeld, en dat moet anders volgens emeritus hoogleraar Milieuchemie en Toxicologie Jacob de Boer. "Er worden nu huizen gebouwd op grond die in andere landen eerst gesaneerd zou worden."
In de gemeente Sliedrecht is onrust ontstaan over de bouw van de nieuwbouwwijk Baanhoek West. Veel huizen staan er al, sommige zijn nog in aanbouw, maar nu blijkt dat de grond zwaar vervuild is. Het plan is om te bouwen op grond waarbij de hoeveelheid perfluoroctaanzuur (PFOS) ruim boven de nu geldende toegestane menselijke grenswaarde komt.
Wat zijn PFOS en PFAS?
Samen met PFOA behoort PFOS tot de stoffengroep PFAS. Deze chemische verbindingen zijn niet kapot te krijgen en stoten water, vet en vuil af. Naast antiaanbaklagen, verpakkingen en regenjassen, bevat ook blusschuim hoge concentraties PFOS.
De chemische stof verspreidt zich ook via fabriekspijpen in de grond en in het oppervlaktewater. Omdat PFAS niet biologisch afbreekbaar is, is het een probleem als het terecht komt in de natuur. De enige manier om het af te breken is verbranden bij hoge temperaturen.
Er wordt steeds meer bekent over de gezondheidsrisico's van PFAS achtige stoffen. Duidelijk is dat PFAS achtige stoffen veel giftiger zijn dan lange tijd is gedacht. Zo kunnen ze bij een hoge blootstelling kanker veroorzaken, leverziekten en nieraandoeningen. Maar vooral het immuunsysteem bij kinderen blijkt al bij kleine hoeveelheden, gevoelig voor deze middelen.
Om deze redenen kwam de EFSA, de Europese voedselautoriteit, in 2020 met een veel strengere normen voor stoffen als PFOS, PFOA en GenX. Het RIVM doet momenteel een meerjarig onderzoek naar PFAS, in 2025 worden de eerste resultaten verwacht.
Nieuwbouwplannen Sliedrecht
Het is september 2022 als de schrik toxicoloog De Boer om het hart slaat. Hij is gevraagd om tijdens een speciale gemeenteraadsvergadering in Sliedrecht te spreken over de risico's van PFAS. Tijdens de avond hoort over hij over de nieuwbouwplannen van de gemeente.
"Er worden nu huizen gebouwd op grond die in andere landen eerst gesaneerd zou worden", zegt hij. "In België zou deze grond direct de verbrandingsoven in gaan of worden ingepakt en afgedekt. In Nederland bouwen we er huizen op, echt onbegrijpelijk. Ik zou daar absoluut niet gaan wonen met mijn kinderen."
Vervuiling door fabriek
De PFAS-vervuiling is in de gemeente Sliedrecht geen nieuw probleem. Jaar in jaar uit stoot chemiefabriek Chemours/DuPont in Dordrecht giftige stoffen uit. Ze worden gebruikt voor de productie van teflon, een bestanddeel voor het maken van bijvoorbeeld een antiaanbaklaag in pannen of om regenkleding waterdicht te maken.
Na verschillende milieuschandalen in de Verenigde Staten neemt ook in de Alblasserwaard het wantrouwen toe. Er werd onderzoek gedaan door het RIVM en ook in Nederland rondom Dordrecht en Sliedrecht en de rest van de Alblasserwaard blijken grond, water en lucht sterk vervuild te zijn. Hoe dichter bij de fabriek, des te viezer de omgeving is.
Inktvlek van 5 kilometer doorsnee
"Je moet het zien als een soort inktvlek van ongeveer 5 kilometer in doorsnee", zegt De Boer. "Overal zijn jarenlang die PFAS-achtige stoffen neergeslagen. Binnen die inktvlek is eigenlijk alles verontreinigd."
De toxicoloog doelt daarmee op het oppervlaktewater, de grond, 'maar ook het bloed van de inwoners'. Nieuwbouwwijk Baanhoek West ligt hemelsbreed op nog geen 2 kilometer van de fabriek.
'Nu kunnen we nog schoonmaken'
In 2016, 2019 en 2021 doet het RIVM onderzoek naar de PFAS-waarden in het bloed van inwoners van Sliedrecht, met schokkende resultaten. De Boer: "Je mag per liter 6,9 microgram per liter in je bloed hebben."
"In de omgeving van Chemours zijn er uitschieters tot 172 microgram per liter bloed. Ik vertel dit niet om mensen bang te maken, maar we zitten nu nog in een fase dat we er iets aan kunnen doen. Nu kunnen we nog schoonmaken."
Voor de geboorte
PFAS-achtige stoffen zijn gevaarlijker dan aanvankelijk werd gedacht. Het was al bekend dat de stoffen kankerverwekkend zijn, maar nu is ook bekend dat deze het immuunsysteem aantasten. Met als mogelijk gevolg leverproblemen en verhoogd cholesterol.
Ook zouden volgens De Boer vaccinaties bij jonge kinderen minder goed werken omdat het immuunsysteem wordt aangetast. Het begint namelijk al voor de geboorte. "De foetus krijgt via de placenta de stoffen van de moeder binnen en er is een hoge concentratie aanwezig in de moedermelk. Je wil toch niet dat dat soort milieuvreemde stoffen in baby's, of in wie dan ook, komen?"
Duidelijkheid nodig
De richtlijnen voor de bouw kunnen volgens De Boer op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. "Zelfs als specialist moet je je best doen om het te begrijpen. De druk op gemeenteraden wordt wel echt hoog."
Daardoor ontstaan er verschillen in Nederland. In Helmond is onlangs een moestuintjescomplex gesloten omdat deze ietwat vervuild is met PFAS, maar in Sliedrecht kan er een volledige woonwijk gebouwd worden op sterk vervuilde grond. "Ik begrijp de druk op het bouwen, maar we zijn echt gebaat bij helderheid."
Ondanks de nieuwe, strengere, humane risicogrenzen voor bijvoorbeeld bouwgrond, wordt er nu in Sliedrecht toch een nieuwbouwwijk gebouwd. De wijk staat op bouwgrond die op basis van de nieuwe norm eerst gesaneerd had moeten worden. Maar dit is dus niet gebeurd. Om deze reden wordt bewoners van deze wijk geadviseerd om geen groente of fruit uit eigen tuin te eten.
Norm is de norm
De Sliedrechtse wethouder Roelant Bijderwieden begrijpt de zorg en het onbegrip wel in zijn gemeente. Maar dat de wijk Baanhoek West op grond ligt die niet gesaneerd is, heeft volgens hem alles te maken met het moment waarop de omgevingsvergunning voor de bouw van deze wijk werd afgegeven. "Op dat moment gold de oude norm nog en die was 1100 microgram per kilo, nu is dat 60 microgram per kilo. De bouwgrond in Baanhoek West bevat maximaal 72 microgram per kilo. Dat viel toen dus ruimschoots binnen de norm die toen van kracht was en dus konden we niet anders dan de vergunning af te geven. We zijn hier dan wettelijk toe verplicht."
Raadslid Timo Pauw voor de politieke partij Pro Sliedrecht plaatst hier kanttekeningen bij. "Wat hier opvalt is dat de omgevingsvergunning voor de bouw van deze wijk af werd gegeven, enkele voordat de nieuwe norm van kracht werd."
Aansprakelijkheid
Pauw vervolgt: "Strikt volgens de letter van de wet heeft de wethouder gelijk hoor. Maar er is ook nog zo iets als behoorlijk bestuur en morele waarde. Nu heb je voldaan aan de norm en zit je als gemeente voor de wet veilig."
"Maar ondertussen worden er wel honderden huizen gebouwd op grond die op basis van de huidige norm direct gesaneerd zou moeten worden. En waar de mensen weinig tot niets uit hun tuin mogen eten."
Zorgplicht
Je hebt als gemeente ten slotte ook een zorgplicht voor je inwoners, zegt Pauw. "Je zou hier als gemeente ook het voorzorgsprincipe kunnen toepassen. Uitgaan van de strengere norm en eerst saneren, zodat de toekomstige bewoners geen risico's lopen. Maar ja, saneren is duur, he."
Volgens wethouder Bijderwieden kom je dan met een ander probleem te zitten. "Wat denk je dat de projectontwikkelaar dan zegt tegen de gemeente? Die beroept zich op de dan geldende norm en dat gaat hij winnen bij de rechter."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.