Russisch roulette spelen met je hersenen

Over tien jaar zitten er op onze mobieltjes waarschuwingsstickers vergelijkbaar met die op pakjes sigaretten: ‘Bescherm kinderen, laat hen niet mobiel bellen’, ‘Mobiele bellers sterven jonger’ of ‘Mobiel bellen brengt u en anderen rondom u ernstige schade toe’.

Jonge kinderen, onder de acht jaar, mogen geen mobieltjes meer gebruiken. De GSM- en UMTS-masten op bejaardenhuizen en scholen zijn na aanhoudende protesten, rechtszaken en aangescherpte wetgeving weggehaald. Plaatsing van nieuwe masten op plaatsen waar veel jonge kinderen of oudere mensen aanwezig zijn is verboden.

Dit toekomstscenario schetste ik een paar maanden geleden toen ik het met vrienden over het onderwerp ‘straling van mobieltjes’ had. Om mijn punt te maken overdreef ik enigszins, maar ondertussen begint de realiteit me aardig in te halen.

Zo is de Belgische provider Proximus kort geleden begonnen met het vermelden van het stralingsniveau van toestellen. Dichter bij huis wil onze eigen vakbond FNV ook een sticker met een waarschuwing op telefoonverpakkingen. Vlaamse kinderartsen roepen op om kinderen en jongeren onder de zestien jaar geen gsm te laten gebruiken. Euro-parlementariër Jules Maaten pleit al jarenlang voor Europees onderzoek naar de risico's van GSM-gebruik bij kinderen.

Ook de wetenschappelijke wereld staat niet stil. Al jaren komt het ene onderzoek over straling van zendmasten en mobieltjes na het andere naar buiten, vaak met wisselende uitkomsten. Opvallend is dat de laatste jaren de waarschuwende signalen steeds luider worden. In ons eigen land begon dat al met een TNO-onderzoek uit 2003, waarin onderzoekers verbaasd concludeerden dat UMTS-straling tot klachten leidt als hoofdpijn en duizeligheid. Daarna volgen onder meer Engels, Zweeds (zie de opsomming onderaan dit weblog), Israëlisch en Belgisch onderzoek (vorige maand), dat wees op schadelijke gevolgen van mobiel bellen.

Eind vorige week voegde Amerikaanse wetenschappers zich in het rijtje van waarschuwende wetenschappers. 'Ik weet niet of mobiele telefoons schadelijk zijn. Maar ik weet ook niet of ze veilig zijn. De vraag is of je Russisch roulette wilt spelen met je hersenen’, aldus wetenschapster en voormalig adviseur van Bill Clinton, Devra Lee Davis.

Haar waarschuwing volgt naar aanleiding van een nog niet gepubliceerd onderzoek van de universiteit waar zij werkt, de University of Pittsburgh Cancer Institute. Ronald B. Herberman, directeur van dit instituut, vindt dat minderjarigen alleen in noodgevallen gebruik zouden moeten maken van een mobiele telefoon, omdat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn. 'Hoewel er nog geen duidelijk bewijs is, ben ik ervan overtuigd dat er genoeg gegevens beschikbaar zijn om nu al voorzorgsmaatregelen te nemen'.

Volgens Herberman duurt het te lang voor de wetenschap met concrete antwoorden komt, en is het daarom noodzakelijk om zo snel mogelijk maatregelen te nemen. Niet alleen zouden volwassenen altijd gebruik moeten maken van een headset, ook het gebruik van mobiele telefoons in openbare ruimtes zou beperkt moeten worden.

Bij de aanhoudende ophef over de mobieltjes bekruipt me regelmatig het gevoel in een soort loop te zitten, een eeuwige herhaling. Toen ik bijna zeven jaar geleden bij Radio 1 ging werken, maakte ik al mijn eerste onderwerp over de (mogelijke) risico's van elektromagnetische straling. Ik heb het even nagezocht: op 28 mei 2001 interviewde ik Gerrit Teule, een oud-IBM medewerker die gespecialiseerd was in elektronica en computers op de werkvloer. Hij verdiepte zich in de werking van elektronen, elektromagnetisme enzovoorts. De invoering van de draadloze communicatie zorgt er volgens hem voor dat het immuunsysteem van veel mensen verslechtert. Straling zou moleculen en atomen in ons lijf laten meetrillen, wat leidt tot verstoringen. De een vangt dit beter op dan de ander, maar veel mensen krijgen er uiteindelijk hoofdpijn, slaapstoornissen of concentratiestoornissen door, aldus Teule.

Meestal worden dit soort verhaaltjes direct in de alternatieve hoek van wichelroedes en aardstralen neergezet. Zeven jaar geleden in elk geval. Allemaal onzin, ‘dat zeiden mensen ook toen de televisie zijn intrede deed’.

Maar het onderwerp had mijn interesse getrokken. Ook bij EénVandaag zouden er nog meer items over het hete hangijzer ‘straling’ volgen. In de loop van de jaren verbaasde ik mij erover dat een techniek als mobiele telefonie op grote schaal zijn intrede kon doen (in Nederland alleen al zijn er 13,2 miljoen mobieltjes) zonder dat iemand van de overheid, wetenschappers of beleidsmakers eensluidend bewijs heeft dat dit NIET schadelijk is. Sterker nog: ondanks aanwijzingen dat met name jonge kinderen negatieve effecten kunnen ondervinden van elektromagnetische straling. Voorzorgprincipes werden overboord gegooid, de sfeer was: het is fantastisch, het is mooi, iedereen aan de mobiel.

Zeven jaar later wordt er nog steeds gewaarschuwd voor mogelijk schadelijke gevolgen van zendmasten en mobiele telefonie. Er is nog steeds geen onderzoek dat ondubbelzinnig aantoont dat mobiel bellen geen kwaad kan. Dat kan ook bijna niet, want mobiele telefonie bestaat pas een lang decennium. Zo rond 2010-2015 worden de lange termijn effecten duidelijk. Korte termijn effecten wijzen al in de richting van klachten als concentratiestoornissen, slapeloosheid, hoofdpijn en duizeligheid. Wat zullen de mogelijke gevolgen op lange termijn zijn? We moeten het maar afwachten. Het lijkt me een beetje het paard achter de wagen spannen.

En de Gezondheidsraad?

Al jaren zegt dit vooraanstaand wetenschappelijk instituut dat de regering van advies voorziet op gezondheidsgebied dat er weinig aan de hand is met de straling. Want er zijn ook nog altijd genoeg wetenschappelijk onderzoeken die geen verband zien tussen straling en bijvoorbeeld de toename van kankergevallen.

Of misschien komt het de raad uit economische of politieke motieven wel goed uit om zich voorlopig maar op de vlakte te houden, zoals Gerrit Teule meent. Hij verbaast zich erover dat de raad klachten als slaapstoornissen en hoofdpijn terzijde schuift als ‘Wij begrijpen het niet. We kennen het werkingsmechanisme niet. Het kan dus geen kwaad'.

Of dit een cruciale denkfout is, zal de toekomst uitwijzen.

Tot slot: ik heb de onderzoeken en nieuwsfeiten van de afgelopen jaren voor u eens op een rij gezet, in de hoop dat u –net als ik- het onderwerp met meer dan normale belangstelling gaat volgen.

2008

-Juli: Een vooraanstaand Amerikaans kankerinstituut waarschuwt voor de gevaren van overmatig gsm-gebruik, vooral onder de jeugd. De directeur noemt dat ‘roulette voor kinderhersenen’ en vindt dat de wetenschap te traag is met onderzoeken naar gsm-straling. En dat terwijl steeds meer kinderen een gsm krijgen, gemiddeld al op 8 jarige leeftijd. KPN en Scarlet verkopen zelfs speciale kindermobieltjes. Een van de onderzoekers is de vooraanstaande Nederlandse oncoloog van de Erasmus Universiteit.

Ook in juli: FNV wil een keurmerk voor straling van mobieltjes.

-Juni: Onderzoek aan de Katholieke Universiteit van Leuven wijst uit dat ratten die werden blootgesteld aan gsm–, antenne– en wifistraling een dubbel zo hoog sterftecijfer hebben dan de niet blootgestelde groep.

2007

Februari: Volgens de Gezondheidsraad zijn er geen aanwijzingen dat DECT-basisstations van draadloze huistelefoons en UMTS-zendmasten gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Dat schrijft de Gezondheidsraad in haar jaarbericht. De Gezondheidsraad heeft zich bij zijn standpunt vooral gebaseerd op het enkele maanden daarvoor verschenen Zwitserse onderzoek naar de effecten van kortdurende blootstelling aan UMTS-golven. Deze studie leverde geen aanwijzingen voor schadelijke gevolgen op. De Gezondheidsraad maakt wel de kanttekening dat er nog geen onderzoek beschikbaar is over langdurige blootstelling.

2006

Januari: Uit een Brits onderzoek, gepubliceerd in New Scientist (een van de grootste onderzoeken tot dan toe), komt naar voren dat er geen verband is tussen mobiel bellen en het ontstaan van hersentumoren.

Juni: De straling van umts-zendmasten is niet gevaarlijk. Dat blijkt volgens staatssecretaris Van Geel (Milieu) uit Zwitsers onderzoek waartoe de Nederlandse regering opdracht had gegeven. TNO-onderzoeker prof. dr. ir. Peter Zwamborn uit direct kritiek op de volgens hem voorbarige uitspraken van staatssecretaris van Geel.’Het is wat kort door de bocht om te zeggen dat nu ondubbelzinnig is aangetoond dat umts-straling niet schadelijk is. Deze studie richt zich op de effecten op korte termijn, wat de eventuele effecten op de lange termijn zijn, weet nog niemand.’

April: Onderzoekers verbonden aan het Zweedse Nationale Instituut voor Arbeidsleven hebben ontdekt dat het gebruik van mobiele telefoons op de lange termijn wel degelijk de kans op het krijgen van een hersentumor vergroot. Dit staat haaks op het Britse onderzoek van een paar maanden geleden. Ook het Zweedse onderzoek is grootschalig van opzet: de Zweedse wetenschappers onderzochten 2.200 kankerpatiënten en evenveel gezonde mensen. Uit dit onderzoek bleek dat één op de tien mensen met een hersentumor zeer vaak een mobiele telefoon gebruikt. Deze mensen hadden meer dan 2000 uur gebeld, wat ongeveer gelijk staat aan tien jaar lang een mobiele telefoon gebruiken. Tips van de onderzoekers: gebruik bij mobiel bellen een headset.

Juni: Een groeiend aantal gemeentes (stand juni: 70 in totaal) weigeren bouwvergunningen te verlenen voor masten waar ook UMTS-basisstation in geplaatst kunnen worden. Uiterlijk 1 januari 2007 moesten alle commerciële partijen die UMTS-licenties gekocht hebben een dekkingsgraad van minimaal 70% bereiken. Dit wordt gefrustreerd door de betreffende gemeentes. Zij baseren zich op het voorzorgsbeginsel.

2005

Januari: Het hoofd van de Britse Nationale Radiologische Beschermingsraad, Sir William Stewart, waarschuwt voor het gebruik van mobieltjes door kinderen. Volgens deze onderzoeker hebben kinderen een veel dunnere schedel die de warmtestraling niet weert. Het gebruik van een mobiele telefoon zou daarom gevaarlijk zijn voor kinderen. De keten van elektronicazaken BCC besluit daarop de verkoop van Foony, een telefoon voor 4- tot 8-jarigen, in Nederland stop te zetten.

2004

December: Dicht bij gsm-masten komen twee tot vier keer zo veel kankergevallen voor als verder weg. Dat blijkt uit de resultaten van onderzoek in Israël en Duitsland. De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat er een verband is tussen de elektromagnetische straling van de masten en het hogere risico op kanker.

2003

Oktober: TNO-onderzoekers zijn verrast als ze de resultaten van hun eigen onderzoek naar de effecten van gsm- en umts-straling onder ogen krijgen. UMTS-straling in dezelfde lage dosis als waaraan mensen in de nabije toekomst op straat en in huis blootstaan, kan het welbevinden beïnvloeden. De TNO’ers hebben dat als eersten aangetoond. ‘Ik was er echt van overtuigd dat we geen effect zouden vinden. Maar die hypothese is onderuitgegaan. Ook zeer zwakke elektromagnetische velden doen wat met mensen.’ Proefpersonen (waaronder pikant genoeg ook de secretaris van de commissie elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad, Erik van Rongen) melden klachten als duizeligheid, nervositeit, rusteloosheid, pijn op de borst, zich niet kunnen concentreren, gemakkelijk verstrooid raken en weinig aandacht hebben.

2002

De Nederlandse Gezondheidsraad concludeert in dit jaar dat de straling van een gsm niet gevaarlijk is voor de gezondheid. Uit literatuuronderzoek door de Gezondheidsraad is niets gebleken van een verband tussen veelvuldig gebruik van een mobieltje en het optreden van hoofdpijn, duizeligheid of verhoging van de kans op een hersentumor.

* Het Reformatorisch dagblad geeft een aardig overzicht van nieuws over elektromagnetische straling

* Kennislink.nl geeft een goed en leesbaar overzicht en ook goede, objectieve informatie over mobieltjes en straling, zie deze link

* Ook deze site geeft goede informatie.

Nota bene: deze opsomming is niet compleet.