Roken wordt verder ontmoedigd, maar zijn al die maatregelen wel genoeg? 'Je moet ook rokers helpen om te stoppen'

De sigaret, daar moeten we vanaf, vindt de overheid. Met allerlei maatregelen wordt het de roker steeds moeilijker gemaakt, maar is het genoeg? Volgens het Trimbos-instituut niet, die wil dat er daarom meer wordt ingezet op begeleiding bij een stoppoging.

In 2018 sloot de overheid het Nationaal Preventieakkoord. Onderdeel daarvan is de 'rookvrije generatie': in 2040 moet elk kind opgroeien in een rookvrije omgeving. Bovendien moet het aantal volwassenen dat rookt zijn gedaald naar minder dan 5 procent.

'Maatregelen hebben effect'

Sindsdien zijn er ook flink wat ontmoedigingsmaatregelen genomen. Zo zijn sigaretten alleen nog in neutrale verpakkingen te koop, zijn de rookruimtes verdwenen en mag er niet meer gerookt worden rond scholen en andere onderwijsinstellingen. Dit jaar komt daar een verkoopverbod voor supermarkten bij en gaat accijns op tabaksproducten weer omhoog.

Die maatregelen hebben effect, ziet Marc Willemsen. Hij is programmamanager tabak bij het Trimbos-instituut en doet onderzoek naar de ontmoediging van tabaksproducten, zoals sigaretten en shag. "We hebben zelfs een complimentje gekregen van de Wereldgezondheidsorganisatie."

Daling rokers stagneert

Ook uit cijfers van het CBS, RIVM en Trimbos-instituut blijkt dat het de goede kant op gaat: 10 jaar geleden rookte nog ruim een kwart van de Nederlanders, in 2022 was dat aantal gedaald naar zo'n 19 procent. "Maar je ziet dat dat cijfer weer licht aan het stagneren is en dat roken met name bij jongeren weer licht toeneemt", zegt Willemsen.

Daarbij speelt de populariteit van e-sigaretten en vapes een grote rol. Die mochten lange tijd allerlei zoete smaakjes bevatten, waardoor de tabaksindustrie een nieuwe doelgroep wist te bereiken. Om dat een halt toe te roepen geldt sinds 1 januari een verbod op dit soort smaakjes, alleen de smaak van tabak is nog toegestaan.

'Sigaretten nog erg betaalbaar'

Maar dat is volgens Willemsen niet genoeg om jongeren (en anderen) van het roken af te houden. "Accijnsverhoging is het belangrijkste", benadrukt hij. "In Nederland zijn sigaretten eigenlijk nog wel heel erg betaalbaar. Belangrijk is dat de prijs van sigaretten blijft stijgen en dat dat jaarlijks gebeurt met minimaal 10 procent, zoals de WHO adviseert."

Hij ziet nog een belangrijk aandachtspunt: "Je moet natuurlijk ook rokers helpen om te stoppen met roken." Daarbij is het volgens hem 'heel belangrijk' dat rokers 'veel royaler' ondersteund gaan worden. "Dus dat de zorg ook veel meer gaat meedoen. Dat huisartsen rokers het advies geven om te stoppen met roken en doorverwijzen naar gespecialiseerde stopondersteuning."

Begeleiding bij stoppen

Op verschillende plekken in het land gebeurt dat al, waaronder in Nijmegen. Daar krijgen Willem en Miriam bij hun poging om te stoppen met roken begeleiding van coach Fianne Eijkman. Door middel van beweging werken ze toe naar een gezonde levensstijl, waar roken geen onderdeel van uitmaakt.

"Ik heb een hersenschudding waardoor ik op dit moment niet kan werken en niet kan sporten", vertelt Miriam. "Daardoor is mijn sociale leven heel anders, dus toen ben ik weer gaan roken. Toevallig moest ik naar de huisarts, die me vertelde dat ik bij zo'n groep mee kon doen. Ze zei dat precies op het goede moment."

Langer volhouden

Bij Eijkman krijgen de deelnemers in totaal zes groepssessies, verdeeld over een aantal weken, legt de coach uit. "De eerste drie gaan heel erg over: hoe stop je met roken? Wat is mijn motivatie? Wat zijn mijn impulsmomenten? En wat zijn mijn valkuilen? Hoe houd je dat vol op de langere termijn?"

"Daarna gaat het veel meer over: hoe kan ik ontspannen?", vervolgt ze. Voor veel rokers geldt namelijk dat ze een terugval krijgen. Zo ook voor de 73-jarige Willem, die op zijn vijftiende begon met roken. Net als Miriam probeerde hij al een paar keer eerder te stoppen, maar zonder succes. "Totdat mijn uroloog zei: 'Ik geef je nu op.' Ik had er niets tegenin te brengen."

'Groepsdruk helpt'

Zo gezegd, zo gedaan. Tijdens de training leren Miriam en Willem hun impulsmomenten te herkennen en op zo'n moment te bewegen, zodat ze de drang naar een sigaret makkelijker van zich af kunnen schuiven. Na zes sessies zijn ze allebei ervan overtuigd dat ze nu wél definitief gestopt zijn.

"Het helpt dat je met meerdere personen bent", vertelt Willem. "Ik kan namelijk echt niet zeggen dat ik er toch één heb opgestoken als de rest dat ook niet doet", vult Miriam hem aan. Willem: "En we hebben een groepsapp waarin we elkaar allemaal een beetje opjutten, dat helpt."

Vier keer grotere stopkans

Het Trimbos-instituut heeft berekend dat dit soort begeleiding in combinatie met nicotinehulpmiddelen als pleisters of tabletten de stopkans met vier keer vergroot. Sinds 2020 kan iedereen jaarlijks gratis één keer een stoppoging ondernemen, zorgverzekeraars rekenen namelijk geen eigen risico voor begeleiding bij de eerste stoppoging.

Maar volgens het kenniscentrum moet de vergoeding niet alleen voor de eerste stoppoging gelden. "Omdat rokers vaak een terugval hebben moet je kunnen stoppen wanneer je wilt", vindt programmamanager Willemsen. "En dat moet je niet uitstellen omdat je dat jaar al een stoppoging hebt gedaan."

Bekostigen met accijnzen

Een ruimere vergoeding hoeft ook niet veel te kosten, de accijnsopbrengsten kunnen daarvoor gebruikt worden, stelt hij voor. "Nu belanden de opbrengsten uit de tabaksverkoop vaak in potjes voor andere problemen in het land, maar dat zou veel meer op grote publiekscampagnes ingezet moeten worden zodat mensen die ondersteuning kunnen vinden."

De accijns op sigaretten gaat in april met 60 cent omhoog, waardoor een pakje straks gemiddeld 10,70 euro kost. Of tabaksproducten daarna nog duurder worden gemaakt, is nog niet besloten. Als het aan het Trimbos-instituut ligt, gebeurt dat dus wel.

'Duurt echt heel erg lang'

Willemsen benadrukt tegelijk dat ook de andere maatregelen die roken ontmoedigen belangrijk zijn en dat deze daarom sneller moeten worden genomen. Bijvoorbeeld strengere verkoopregels: zo zijn e-sigaretten vanaf volgend jaar alleen nog maar in speciaalzaken te koop, maar voor tabak geldt dat pas vanaf 2032.

"Dat duurt echt heel erg lang. Dan geef je ondernemers ontzettend veel ruimte en kans om allerlei manieren te verzinnen zodat ze toch kunnen blijven verkopen", vindt hij. "En een rookvrije generatie in 2040: waarom moet dat zo lang duren? Dat is over 16 jaar. De politiek kan dat naar voren halen. Het gaat tenslotte over de volksgezondheid."