Preventieakkoord werkt niet, deskundigen pleiten voor hard ingrijpen: 'Nederland wordt ziek gemaakt'

De doelen van het Nationaal Preventieakkoord worden bij lange na niet gehaald. De tijd van vrijblijvendheid moet voorbij zijn, vinden experts, om erger te voorkomen. "Het werkt niet, dat is inmiddels wel duidelijk. Het kabinet moet de regie pakken."

Het preventieakkoord moet ervoor zorgen dat Nederland gezonder wordt. Maar 5 jaar na de invoering lijkt het nog weinig succesvol: bijna de helft van alle doelen zijn niet gehaald. Deskundigen willen dat het kabinet nu stevig ingrijpt, om het akkoord alsnog te laten slagen.

'Ziekte kost maatschappij veel geld'

Liesbeth van Rossum is hoogleraar obesitas aan de Erasmus Universiteit en zit aan de preventietafel 'overgewicht' tijdens de gesprekken over het akkoord. Daarin zijn doelen voor 2030 gesteld, maar die gaan in het huidige tempo niet gehaald worden, ziet ook Van Rossum. "Dat is inmiddels wel duidelijk."

Erik Dannenberg van Raad voor Volksgezondheid en Samenleving vertelt hoe belangrijk het is dat de doelen gehaald gaan worden. Nederlanders worden steeds ouder, maar veel van die 'extra' jaren zijn we ziek. En dat kost de maatschappij veel geld, niet alleen aan zorg, maar ook door verlies aan arbeidskracht.

'Budget voor preventie in disbalans'

Dannenberg vergelijkt preventie met het onderhouden van kozijnen. "Je kunt je kozijnen beter regelmatig door de schilder laten overschilderen, dan dat de timmerman later alle rotte kozijnen moet vervangen, want dat kost veel meer geld." Hij vindt het vreemd dat we onze lichamen 'vaak pas gaan onderhouden als het misgaat'.

Het sleutelwoord om de kosten beheersbaar te houden: preventie. Toch geven we jaarlijks gemiddeld 5000 euro per Nederlander uit aan zorg voor mensen die al ziek zijn, terwijl gemiddeld slechts een paar tientjes aan preventie wordt gespendeerd. "Het budget is in totale disbalans", vindt Dannenberg.

Niet individueel, maar collectief probleem

Het Preventieakkoord dat in 2018 werd gesloten zorgt duidelijk niet voor de verandering die hard nodig is, stelt de adviseur. Dat komt volgens hem doordat gezondheidspreventie nu te veel op individuele verantwoordelijkheid gericht is. "Het is veel meer dan individueel."

"We moeten niet meer constant mensen op hun fouten en eigen verantwoordelijkheid wijzen, maar ook naar de omgeving kijken", stelt hij. Zo is ongezond eten overal te koop en zijn er weinig prikkels om genoeg te bewegen. "Alles kan tegenwoordig online gekocht worden en wordt thuis bezorgd. Je hoeft voor niks meer op pad."

Zijn maatregelen geen betutteling?

Van Rossum pleit daarom voor harde maatregelen, zoals een reclameverbod voor ongezonde producten. Maar is dat geen betutteling? De obesitas-expert vindt juist dat de markt betuttelt: "Op stations kun je bijna alleen maar ongezond voedsel krijgen, de markt ontneemt ons de keuze om voor een gezonde optie te kiezen."

Ze stelt dat de overheid tot nu toe te weinig stappen heeft gezet om Nederland gezonder te maken. Dannenberg wil dat het kabinet de regie pakt, nu het preventieakkoord onvoldoende werkt. "Het is veel te vrijblijvend. Het onderwerp is van iedereen en dus van niemand."

'Dit is een pandemie in slow motion'

Hoogtijd voor strengere wetgeving, als het aan de adviseur ligt: "Dit is een pandemie in slow motion. Nederland wordt ziek gemaakt, we moeten ons echt gaan afvragen: wat mag er allemaal verkocht worden?"

Daar is Van Rossum het roerend mee eens: "Er moeten harde wetten komen."

'Staatssecretaris moet aan de bak'

Dannenberg ziet dat het kabinet in het regeerakkoord 'mooie ambities' toont. "Maar ze moeten denken op de lange termijn, want dit los je niet in 4 jaar op." Na het zomerreces moet verantwoordelijk staatssecretaris Maarten van Ooijen aan de bak, roept hij de bewindsman op.

"Hij moet kartrekker zijn", zegt Van Rossum over de rol van Van Ooijen. De staatssecretaris moet volgens de deskundigen ook meer samenwerken met andere ministeries. "De belangen zijn zo gigantisch, dat dit niet niet alleen iets is voor Volksgezondheid", benadrukken ze.