Politici, het zijn soms net chimpansees

Chimpansees en politici hebben meer gemeen dan verwacht. Gedragsbioloog Patrick van Veen analyseert de kopstukken en legt uit wat opvalt tijdens een politiek debat.

De politieke kopstukken hebben voor de Provinciale Statenverkiezingen nog twee grote debatten voor de boeg, waaronder het EenVandaag Erasmusdebat aankomende maandag in Rotterdam. Hierin doen ze een ultieme poging om de kiezer voor zich te winnen. Niet alleen door hun tegenstanders verbaal slim af te zijn, maar ook met fysiek gedrag. De overeenkomsten met het gedrag van mensapen is volgens gedragsbioloog Patrick van Veen op z'n minst opvallend.

Chimpansees op campagne

Patrick van Veen is dagelijks bezig met het analyseren van het gedrag van mensen in allerhande organisaties. Hj geeft bedrijven en overheidsinstanties inzicht met behulp van paralellen met de chimpansees die hij als bioloog bestudeerde. Ook tussen politici en mensapen zijn er volgens Van Veen veel overeenkomsten. Met name tijdens de verkiezingsdebatten vallen de gelijkenissen op.

Om te beginnen voeren chimpansees, net als politici, campagne. Ze smeden coalities en spelen spelletjes, en als chimpansee-mannen groot echt willen worden vlooien ze vrouwen, het electoraat.

Aapjes kijken

In het RTL-debat valt Van Veen een aantal dingen op. Klaas Dijkhoff (VVD) is over het algemeen het dominante alfa-mannetje, en maar zelden de uitdager. Door een ander uit te dagen zegt een politicus: 'Ik wil jouw positie'. Dijkhoff wordt keer op keer uitgedaagd, en stelde zelf het uitdagen tot het laatste moment uit. Daarmee zegt hij volgens Van Veen: 'Ik heb dit niet nodig'.

Machtsstrijd Dijkhoff versus Klaver

Een confrontatie met GroenLinks-leider Jesse Klaver illustreert voor Van Veen het alfamannen-gedrag van Dijkhoff. Klaver wil de regie nemen en een deel van het debat afronden. Hij probeert het laatste woord te hebben door te zeggen: 'Ik ben blij dat er een einde is aan dit stuk van het debat'.

Maar Dijkhoff pikt dat niet en komt nog met een laatste opmerking, omdat hij de laatste klap wil uitdelen. Dijkhoffs lippen zijn triomfantelijk samengespannen terwijl zijn ogen meer open gaan, non-verbaal communiceert hij daarmee: 'Hier kan niemand meer iets aan doen'.

'Puber' Jetten

D66-leider Rob Jetten doet voor het eerst mee aan een groot debat, en vertoont volgens Van Veen overeenkomsten met een chimpansee-puber. Jetten probeert zijn punt te maken en breekt meerdere keren in terwijl een ander nog praat. "Hij komt daarmee weg", zegt Van Veen.

De rest wacht af en kijkt om zich heen totdat Jetten zijn punt heeft gemaakt. "Uiteindelijk wordt hij hiermee niet heel serieus genomen", zegt Van Veen. "Want mensen haken af". Bij chimpansees duurt dit puber-gedrag niet hun hele leven.

Stress wordt Buma fataal

CDA-leider Sybrand Buma valt op een andere manier op. "Je ziet zijn ogen naar boven flitsen", zegt Van Veen. "Buma kijkt niemand aan." Hij heeft tijd nodig om na te denken over het onderwerp. Buma wil iets zeggen, maar wacht een fractie te lang. "Daarmee laat hij zien dat hij eigenlijk geen antwoord heeft".

Van Veen ziet de verwarring bij Buma, de stress van het debat krijgt vat op hem. "Bij een debat tussen alfa-mannen of -vrouwen kan een seconde weggeven fataal zijn."

Gezicht Marijnissen verraadt spanning

Ook SP-leider Lilian Marijnissen heeft moeite om spanning te verbergen. Marijnissen beweegt steeds drukker. Van Veen ziet dat Marijnissen zich heel stabiel weet te houden, maar vertoont verderop in het debat steeds meer stresssymptomen. "Ze is zich er op een bepaald moment waarschijnlijk niet meer bewust van."

Als je wilt reageren omdat er stress is wil je lichaam vanalles doen. Omdat reageren dat op dat moment niet kan antwoordt Marijnissen non-verbaal: ze praat sneller, slikt, knijpt met haar lippen en haar ogen versmallen. "Zonder te spreken reageert ze wel op wat er gezegd wordt."

Baudet speelt 'staatsman'

Thierry Baudet (Forum voor Democratie) heeft zich kennelijk voorgenomen om zich als een 'staatsman' te gedragen. Van Veen ziet hem met gefronste wenkbrauwen kijken en zijn schouders naar achter trekken. "Daarmee straalt hij uit: 'Kom maar op'. Alleen wordt Baudet daarin niet heel serieus genomen", zegt Van Veen.

Baudet speelt het spel volgens de regels van het theater. Hij straalt uit dat hij het heel serieus neemt, terwijl de andere partij erbij staat te lachen. "Het is té geritualiseerd en ingestudeerd. Als je dit voortdurend doet om indruk te maken, denken mensen: 'Daar komt hij weer met zijn spelletje'."

Buma hapt naar adem

In de confrontatie tussen Sybrand Buma (CDA) en Jesse Klaver (GroenLinks) is haast in één oogopslag duidelijk wie de bovenliggende partij is. "Buma moet ademhalen, en dan ben je weg", zegt Van Veen. "Klaver doet zijn hoofd een beetje omlaag en staart Buma aan, trekt zijn mondhoek een beetje omhoog en toont daarmee minachting: 'Nu heb ik je te pakken'."