Openbaar Ministerie scherper op signalen die voorafgaan aan femicide: 'Vaak hetzelfde patroon'

Vanaf dit jaar registreert het Openbaar Ministerie (OM) hoe vaak vrouwen het slachtoffer worden van een geweldsmisdrijf en moord of doodslag. "We maken ons echt zorgen over het aantal vrouwen dat binnen relaties wordt omgebracht."

"Daar moeten we wat aan doen", zegt Judith van Schoonderwoerd den Bezemer. Zij is landelijk officier van justitie huiselijk geweld, kindermishandeling en zeden bij het Openbaar Ministerie.

Focus op vrouwelijke slachtoffers

De statistieken over vrouwenmoord liegen er niet om: in 2022 werden er 48 vrouwen vermoord in Nederland, in 6 op de 10 zaken was de dader een (ex-) partner. Tussen 2018 en 2022 werden in totaal 127 vrouwen gedood door hun partner of ex.

Het OM gaat nu ook zelf het aantal vrouwelijke slachtoffers van geweldsmisdrijven en moorden bijhouden. "We kijken niet alleen naar moord en doodslag, maar ook naar (zware-) mishandeling", zegt Van Schoonderwoerd den Bezemer.

Grootte van probleem in kaart brengen

Het bijhouden van het aantal gevallen wordt gedaan om in kaart te brengen hoe groot het probleem is en om een 'verhoogde focus' te hebben wanneer een vrouw slachtoffer is. Aan veel vrouwenmoorden gaat namelijk hetzelfde patroon vooraf, legt de officier van justitie uit.

Van Schoonderwoerd den Bezemer: "Niet-fatale verwurging, intieme terreur: de vrouw wordt geïsoleerd door haar partner, hij volgt haar op de telefoon en wil altijd weten waar zij is."

Naar context van geweld kijken

Als een geweldszaak op het bureau van een officier van justitie belandt, wordt er - behalve naar die zaak zelf - sinds dit jaar nog meer gekeken naar de context van het geweld. "Wat is hier aan de hand? Is het een patroon? Wat voor type huiselijk geweld is dit? Is het, zoals we het noemen, intieme terreur?", zegt Van Schoonderwoerd den Bezemer.

Bij intieme terreur is er sprake van controle, dwang, vernederen en manipuleren. Een partner isoleert bijvoorbeeld iemand van zijn of haar naaste omgeving. Er hoeft niet per se sprake te zijn van fysiek geweld, maar dat risico bestaat wel. Als er sprake is van huiselijk geweld en intieme terreur staat bescherming van het slachtoffer volgens haar voorop. "Als dat wettelijk gezien kan."

'Dat moeten we nu wel doen'

"Vroeger keken we vaak op een andere manier naar zaken", constateert de officier van justitie. Volgens haar werd er vooral gekeken naar het laatste incident dat bij het OM binnenkwam. "Naar die ene klap waarna misschien aangifte werd gedaan."

Er werd niet gekeken naar het patroon dat onder het incident ligt, wat kan wijzen op intieme terreur, vervolgt Van Schoonderwoerd den Bezemer. "Dat moeten we nu wel gaan doen. We moeten ons allemaal bewust zijn hiervan."

Gevaarlijke momenten

Dwang, stalking of psychische of lichamelijke mishandeling zijn belangrijke rode vlaggen of een relatie kan escaleren tot fataal geweld. Van Schoonderwoerd den Bezemer haalt een onderzoek aan van de Britse criminoloog Jane Monckton-Smith, die acht punten ontleedde voorafgaand aan femicide.

"Je kunt ook denken aan geweld tijdens de zwangerschap: als het gericht is tegen de buik, dan dat is een duidelijke rode vlag van intieme terreur." Ook het moment dat in zo'n relatie verbroken wordt of een vrouw erover denkt de relatie te verbreken, kan een gevaarlijk moment zijn, legt ze uit.

Relatiebreuk kan een trigger zijn

Een relatiebreuk kan voor een man een trigger zijn om na te denken over moord, zegt de landelijk officier. "Als je weet hoe het werkt, dat er in de aanloop naar zo'n moord bepaalde kenmerken zitten waarin we in het strafrecht ook dingen mee kunnen, dan kunnen we daar in de aanpak wat mee doen."

Er wordt al beter samengewerkt met instanties als Veilig Thuis, weet Van Schoonderwoerd den Bezemer. "Daardoor zijn we gaan zien hoe dat werkt met die patronen en die context-informatie. En dat het wel degelijk relevant is voor strafrechtelijk ingrijpen."

'Inzoomen' op rode vlaggen

Het OM gaat 'inzoomen' op de rode vlaggen omdat er ook strafbare feiten tussen zitten als stalking en mishandeling, zegt Van Schoonderwoerd den Bezemer. "Daar willen we tijdig en met aandacht op ingrijpen. Als we zo'n rode vlag signaleren moet je de zaak bloedserieus nemen en goed doorvragen wat er nodig is om het slachtoffer te beschermen."

Justitie kan bijvoorbeeld zelf iemand een zogenoemde gedragsaanwijzing opleggen: een contactverbod of een gebiedsverbod. Ook kan het OM aan de rechter vragen om iemand langer vast te zetten.

Cijfer femicide omlaag krijgen

Zou je femicide hiermee dan kunnen voorkomen? "Ik weet niet zeker of dat kan", zegt de officier van justitie. "Logischerwijs zou je denken van wel, maar de cijfers moeten dat gaan uitwijzen."

Haar missie is om de komende jaren het aantal vrouwenmoorden omlaag te krijgen. "Ik heb goede hoop dat dat gaat lukken." Van Schoonderwoerd den Bezemer zegt dat het OM daarom probeert om steeds beter samen te werken met andere instanties en er hard gewerkt wordt aan het ophogen van kennis.