15 jaar na het ombrengen van Theo van Gogh, is moordenaar Mohammed Bouyeri een inspiratiebron en leraar voor een nieuwe generatie jihadisten. "Hij lijkt nog altijd erg graag te willen onderwijzen en te laten zien wat de juiste weg is in het geloof."
Dat blijkt uit brieven van Bouyeri aan een medegedetineerde, die oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen en terrorismedeskundige Bart Schuurman bestudeerden. "De brieven zijn doorspekt met koranteksten, maar ook met bijbelse teksten", zegt Schuurman. Bouyeri blijkt nog altijd geharnast in zijn geloof, blijkt uit de correspondentie in handen van EenVandaag en de Groene Amsterdammer.
'Boven aan de rots'
Het was al langer bekend dat de moordenaar van Van Gogh brieven schrijft en ontvangt. "Maar zover ik weet nog niet echt de inhoud van een groot aantal brieven", zegt Schuurman, die lang onderzoek deed naar de Hofstadgroep, waar Bouyeri huiskamerbijeenkomsten voor organiseerde.
"Hij ziet zichzelf in ieder geval als boven aan de rots", schetst Hans Jaap Melissen de toon van de brieven. "Hij kan de anderen op het pad van de ware religie helpen." Bouyeri zet zich neer als figuur waar je terecht kunt voor vragen over het geloof en spullen van buiten. "Hij is nog steeds goed in staat om mensen naar zich toe te trekken."
Anderen aansteken
Mohammed Bouyeri werd voor de moord op Van Gogh tot een levenslange straf veroordeeld. Die zit hij uit op de Terroristenafdeling (TA), een afdeling binnen de penitentiaire inrichting Vught die in 2006 speciaal opgericht is om geradicaliseerde gedetineerden niet tussen andere gedetineerden te zetten.
Op de afdeling geldt een regime waarin contact met anderen en de buitenwereld in veel gevallen gecontroleerd wordt. Ook de in- en uitgaande post wordt gemonitord. Schuurman noemt de gedetineerden op de TA in veel gevallen 'overtuigde extremisten'. "De kans dat ze hun gedachtegoed loslaten, is niet heel erg groot. De kans dat ze anderen ermee aansteken is een reëel risico."
Het effect van de Terroristenafdeling
Onlangs heeft de Inspectie Justitie en Veiligheid een rapport gepubliceerd over de detentieregimes op de twee Terroristenafdelingen in ons land, in Vught en De Schie. Over het effect van een verblijf op de Terroristenafdeling schrijft de inspectie dat gedetineerden elkaar er beter leren kennen. "Waardoor radicale gedachtegangen uitgewisseld kunnen worden en nieuwe contacten kunnen worden gelegd."
Daarnaast wordt een ander risico beschreven. "Het is mogelijk dat de gedetineerde zijn of haar radicaal extremistisch gedachtengoed behoudt, ondanks dat deze zich gedurende de detentieperiode goed gedraagt en afstand lijkt te hebben genomen van het extremistisch gedachtengoed."
Overlijdensbericht
Dat Mohammed Bouyeri 15 jaar na de moord op Van Gogh nog een heldenstatus bekleedt, blijkt volgens terrorisme-onderzoeker Schuurman uit een overlijdensbericht van een omgekomen Syriëganger. "En bij dat overlijdensbericht is een spreuk gebruikt die Mohammed Bouyeri ook had opgeschreven in het briefje dat hij achterliet op het lichaam van Theo van Gogh."
"Dat laat zien dat Mohammed niet vergeten is", vertelt Melissen. Volgens de oorlogsjournalist is Bouyeri een inspiratie geweest voor uitreizende Syriëgangers. "Die dan toch ook wisten dat ze dood konden gaan en nota bene uit die brief, die op het lichaam van Van Gogh zat, citeren bij een doodsbericht. Dat clubje hoort in wezen nog bij elkaar."
Cultfiguur
Bart Schuurman denkt dat Bouyeri iemand is die vooral voor een nieuwe generatie jonge jihadisten een bekend figuur is. "Iemand waarmee ze zijn opgegroeid, iemand die ze tijdens hun eigen radicalisering ongetwijfeld zijn tegengekomen, althans de verhalen over hem. En die voor sommigen ook een rolmodel voor hen zijn geworden."
Jonge jihadisten zouden bij hun terugkeer zomaar ook op de TA in Vught kunnen belanden, op steenworp afstand van Bouyeri. Dat noemt Melissen een bijzondere gedachte. "Dat is niet een verstandige situatie, als je daar een voorbeeld ziet van iemand die helemaal extreme dingen gedaan heeft hier in Nederland."
'Islamitische Staat is in gevangenis ontstaan'
"Mensen die daar zitten hangen in grote meerderheid een jihadistisch wereldbeeld aan", schetst Schuurman. Melissen vindt het een 'riskante onderneming' om mensen bij elkaar te zetten. "IS is zo ontstaan, door een terroristengevangenis in Irak. Dat is een soort kweekschool voor radicalisme"
De advocaat van Bouyeri, Bart Nooitgedagt, laat weten dat zijn cliënt niet wil reageren.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.