Ondanks strenge anti-lhbti+-wetten in Oeganda lukte het trans vrouw Cleo om juiste genderidentiteit op id-kaart te krijgen: 'Voelde me een beetje als Rosa Parks'

Cleo Kambugu is de eerste Oegandese trans vrouw die het is gelukt om haar geslacht te wijzigen op haar officiële papieren. Op haar identiteitsbewijs staat een V. Deze klein ogende verandering beschermt haar beter voor de strenge anti-lhbti+-wetten.

Oeganda voerde onlangs een van de strengste anti-lhbti+-wetten van de wereld in. Er staan nu hoge straffen, in sommige gevallen zelfs de doodstraf, op seksuele handelingen als seks hebben met iemand van hetzelfde geslacht. Maar ook onderdak bieden aan een lhbti+-persoon is strafbaar geworden.

'Als Rosa Parks'

Kambugu heeft geluk gehad en wist de mazen in de wet perfect te benutten. Want de Oegandese staat is niet bepaald vriendelijk tegen trans personen. Vorig jaar wist zij succesvol de geslachtsvermelding op haar identiteitskaart te veranderen.

"Toen het eenmaal gelukt was voelde ik me een beetje als Rosa Parks, de zwarte Amerikaanse vrouw die in 1955 weigerde in het gedeelte voor zwarten te gaan zitten in de bus, in het gesegregeerde zuiden van Amerika. Ik wist dat ik iets in gang had gezet."

Niet jezelf mogen zijn

De strenge anti-lhbti+-wetten hebben het leven van de vrouw extra moeilijk gemaakt. "Ik heb een zwager die me heeft laten weten dat ik geen contact meer met hem en zijn gezin op moet nemen. Omdat ze zich anders gedwongen voelen om me aan te geven. Ik heb het ook gezien bij mijn vrienden. Zij werden aangevallen, liepen brandwonden op en eindigden in de gevangenis. Alleen maar omdat ze zichzelf waren."

Kambugu vluchtte kort na de administratieve verandering het land uit, maar woont inmiddels weer in Oeganda. Het is niet de eerste keer dat zij tijdelijk Oeganda is ontvlucht. In 2013 moest zij haar thuisland ook verlaten toen de lokale krant haar op de voorpagina had geout als lhbti+'er.

Stap terug

De nieuwe wet is ongelofelijk ingrijpend, zegt ook de Oegandese diplomaat Winnie Byanyima. "Dokters zijn verplicht patiënten aan te geven als zij lhbti+'er zijn. Huisbazen moeten huurcontracten opzeggen. Oeganda zet echt een stap terug in de tijd met deze wet."

En daar heeft Byanyima op meerder niveau's last van. Ze is namelijk directeur van UNAIDS, de VN-tak die de strijd tegen aids wereldwijd coördineert.

Strijd tegen aids

Voor haar werk ontving Byanyima afgelopen weekend de Activisme Award op Het Amsterdam Diner, een benefietavond van het Aidsfonds.

"Het is zo dat lhbti'ers een verhoogd risico hebben op het oplopen van aids. In landen waar de seksuele rechten beperkt zijn, is de kans op het oplopen van de ziekte nog vele malen hoger. Dit is echt een klap in de strijd tegen aids. We merken nu al dat het aantal bezoeken aan onze klinieken in Oeganda terugloopt."

Sterke lobby

"Stel je voor dat je nu in Oeganda opgroeit," zegt Kambugu, "en je hebt gevoelens voor mannen of vrouwen, en je kan het daar niet over hebben omdat het illegaal is. Dat is toch niet te bevatten?"

Maar Oeganda is niet het enige Afrikaanse land dat deze ontwikkeling doormaakt, zien zowel Kambugu als Byanyima. Er zijn sterke lobby's van aartsconservatieve, christelijke bewegingen uit met name de Verenigde Staten die flink stoken in de trans- en homohaat op het Afrikaanse continent.

Geopolitiek spel

Lhbti+-rechten zijn een soort bal geworden in een geopolitiek spel, stelt Byanyima.

"Allerlei grootmachten spelen met de rechten van de zwakkeren in de samenleving. De Russen bemoeien zich er bijvoorbeeld ook flink tegenaan. Op sociale media steunen Russische ambassades de Oegandese wetgeving onder het mom van 'het verdedigen van traditionele waarden'."

'Soort van vooruitgang'

Ondanks de schrijnende situatie voor lhbti+'ers in Oeganda probeert Kambugu hoop te putten uit het feit dat het onderwerp nu tenminste besproken wordt.

"Toen ik een kind was voelde ik me een marsmannetje. Kinderen van nu weten tenminste wat homoseksualiteit en transgender zijn is. Ze leren dat het illegaal en gevaarlijk is, maar ze weten tenminste wat het is. Dat is toch een soort van vooruitgang."

'Zo normaal mogelijk gedragen'

De constante dreiging van geweld tegen lhbti'ers vergelijkt Kambugu met het, zo optimistisch als ze is, mooie weer dat we nu hebben.

"Je weet dat de zon schijnt, dus je doet zonnebrand op. Zo is het nu ook voor mij in Oeganda. Ik weet hoe ik me moet gedragen. Zo 'normaal' mogelijk. En ik heb de bescherming van mijn id-kaart. Ik ben een aardige, mooie, gelukkige vrouw, dat brengt me het verst. Maar verder is de situatie natuurlijk heel deprimerend."