Omgevingswet maakt bouwen makkelijker, maar dat kan ten koste gaan van inspraak van omwonenden: 'Recht van de sterkste'

Voor wie iets aan huis of tuin wil veranderen klinkt het als muziek in de oren: minder administratieve rompslomp rondom een vergunning, nu de Omgevingswet van kracht is. Maar er zijn ook zorgen: "Omstreden bouwprojecten krijgen nu meer kans."

Een buurman die een boom wil kappen of een ondernemer die een loods wil plaatsen: wie te maken heeft met bouwprojecten moest langs allerlei loketten en websites voor een vergunning. Om dat te versimpelen is er de nieuwe Omgevingswet gekomen, die 26 oude wetten in één wet vangt.

Dominante partijen

Door de nieuwe Omgevingswet wordt het ook voor projectontwikkelaars makkelijker om een bouwproject te starten. Is dat niet juist logisch in een tijd waarin er een groot tekort aan huizen is? Niet als dat grote marktpartijen een nóg sterkere positie geeft, vindt socioloog Frans Soeterbroek. "We versterken iets waar we vanaf moeten."

"Marktpartijen zoals bouwbedrijven, investeerders, en projectontwikkelaars zijn al heel dominant en dat wordt nu alleen maar meer", zegt hij. "Daardoor krijgt de burger minder invloed. We hebben nu juist een sterkere overheid nodig, zodat het publieke belang wordt genoemd."

'Dit gaat veel ellende brengen'

Het is de versimpeling waarin het gevaar schuilt, zegt socioloog Soeterbroek, die gemeenten en bewonersgroepen adviseert hoe met de Omgevingswet om te gaan. "We hebben in Nederland 55.000 bestemmingsplannen. Daarin staan alle regels, heel gedetailleerd voor elke buurt. Die verdwijnen en worden vervangen door ruim 300 omgevingsplannen. Per gemeente één omgevingsplan, waar alle regels in staan voor de ruimtelijke ordening."

Het zal veel algemener zijn met algemene normen, zegt hij. "Het gevolg is dat er heel omstreden projecten in een buurt kunnen komen waarvan de bewoners zeggen: 'Het is onvoorstelbaar dat dit in deze buurt gebeurt.' En de gemeenteraad moet zeggen: 'Ja, maar het project voldoet wél aan het omgevingsplan.' Daarin is alles nu zoveel ruimer geformuleerd. Dat gaat veel ellende brengen."

Minder grip op leefomgeving

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) bracht een maand geleden een rapport uit over het verliezen van grip van de burger op zijn leven en leefomgeving. "De WRR zegt snoeihard dat de Omgevingswet een laissez faire-wet is. Een wet die goed is voor het recht van de sterkste. Nou, dat vind ik heel scherp geformuleerd en dat is de essentie waarom we die wet niet nodig hebben."

Soeterbroek verwacht ook een juridische chaos omdat er nog altijd veel nog onduidelijkheid is over de nieuwe wet. "Er gaan veel rechtszaken komen omdat we alles opnieuw moeten uitvinden. Het is een drama dat die wet is ingevoerd."

Vrij spel voor projectontwikkelaars?

Ook Sander Elzerman, inwoner van de gemeente Hoeksche Waard, houdt zijn hart vast nu de Omgevingswet van kracht is. De Hoeksche Waard is een landelijk gebied ten zuiden van Rotterdam. Hij is bang dat de polder straks wordt volgebouwd. "Uitgestrekte akkers, bomen, dijken en prachtige kreken", omschrijft hij het gebied. Maar mogelijk verdwijnt dat alles doordat projectontwikkelaars er vrij spel krijgen, vreest hij.

"De intenties zijn goed: burgers moeten betrokken raken bij de plannen tot aan de uitvoering bij bijvoorbeeld nieuwbouw van woningen. Maar het is niet bekend op welke manier dat dan verwacht wordt. En het is ook maar de vraag of iedereen weet hoe die dat moet doen", zegt Elzerman.

In één generatie volgebouwd

"De angst is wel dat we heel erg oplettend moeten zijn op alle ontwikkelingen die buiten ons zicht om spelen", vervolgt hij. "Of dat we het per ongeluk niet zien en er dan iets in gang gezet is wat we niet meer tegen kunnen houden."

Elzerman spreekt van een 'veelgehoorde nachtmerrie' op het eiland: "Dat we de kant opgaan van het eiland IJsselmonde. Dat is hier net ten noorden en was ook een polderlandschap. Maar dat is in één generatie tijd volgebouwd."

'Geen verrassingen voor burgers'

Wethouder Adriaan van der Wulp van de gemeente Hoeksche Waard is juist blij met de nieuwe wet 'omdat het een versnelling en een vereenvoudiging voor de burgers gaat opleveren'. Hij snapt de zorgen, maar zegt erbij dat een ontwikkeling van een gebied nooit als verrassing kan komen, vanwege het participatieonderdeel in de wet.

"Iemand met een nieuw plan moet aan de gemeente aantonen hoe hij of zij de omgeving - de buren - gaat betrekken bij zijn plan", legt hij uit. De gemeente toetst vervolgens of de partij in kwestie dat ook toegepast heeft. "Dus we kunnen de bezorgdheid wel wegnemen dat er zomaar iets gebeurt waarvan de omgeving niet van afweet."

'Uitvoering met name bij gemeente'

Van der Wulp beaamt dat de Omgevingswet ingewikkeld is, 'maar de burger zou er eigenlijk helemaal niets van hoeven te merken'. "De uitvoering van de wet zit met name aan de kant van de gemeente. Wij moeten zorgen dat er één loket is en dat er sprake is van eenduidige informatievoorziening."

"Ik ben totaal niet bang dat wij de regie kwijtraken", zegt de wethouder tot slot. "Nog steeds moeten de vergunningen aangevraagd worden. En nog steeds hebben wij een toetsingskader waarbij we die vergunning moeten afgeven", benadrukt hij.