Of de referendumwet het haalt in de Tweede Kamer hangt af van 1 stem en die moet komen uit een partij die ertegen is

Of we binnenkort kunnen stemmen voor een referendum hangt in de Tweede Kamer af van één stem. De tegenstanders (VVD, CDA en SGP) kunnen met hun 51 zetels namelijk verhinderen dat het wetsvoorstel de vereiste twee derde meerderheid krijgt.

"We maken ons zorgen om onze democratie", zegt SP-Kamerlid Renske Leijten, die de wet komende week in de Tweede Kamer verdedigt. "Het referendum is een mooie aanvulling op onze democratie, zeggen nu ook de staatsrechtgeleerden. Het geeft mensen die eigenlijk zijn afgehaakt en er geen vertrouwen meer in hebben een middel om écht invloed uit te oefenen."

Raadgevend referendum

Ons land kent al een moeizame geschiedenis met de invoering van het referendum. In 1999 blokkeerde VVD-icoon Hans Wiegel de referendumwet in de Eerste Kamer met zijn legendarische 'tégen'. Toch konden we in 2005 dankzij een tijdelijke referendumwet stemmen over een Europese Grondwet. 11 jaar later werd de Wet raadgevend referendum van kracht, en was er een raadpleging over een associatie-verdrag met Oekraïne.

Maar in beide gevallen was er kritiek, omdat deze referenda slechts 'raadgevend' waren. Het kabinet hoefde dus niets met de uitslag te doen. Het laatste referendum in die vorm ging over de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV), in 2018.

Zware wetgevingsprocedure

Na de afschaffing van het raadgevend referendum in 2018 klonk in Den Haag de roep om een 'echt', dus bindend, referendum. Nadat aanvankelijk GroenLinks en D66 het initiatief hadden genomen, diende SP-Kamerlid Ronald van Raak in 2019 de wet voor een bindend correctief referendum in.

Omdat deze wet in onze Grondwet wordt verankerd, geldt een zware wetgevingsprocedure. Dat betekent dat de Eerste en Tweede Kamer er twee keer over moeten stemmen: vóór en ná de Tweede Kamerverkiezingen. Bij die laatste twee stemmingen moet het voorstel minimaal twee derde van de stemmen krijgen.

'Gek als er geen VVD'ers vóór zijn'

Twee derde van de stemmen in de Tweede Kamer betekent dat er maximaal 50 van de 150 leden tegen het voorstel mogen stemmen. Dat wordt spannend, want VVD, CDA en SGP (de drie fracties die tegen zijn) hebben precies 51 stemmen. SP-Kamerlid Renske Leijten hoopt dat er toch VVD'ers zijn die vóór gaan stemmen: "Het zou gek zijn als er geen VVD'ers zijn die voor stemmen. We zien dat er veel mensen zijn afgehaakt en niet meer naar de stembus gaan. Dat moet ook de VVD zorgen baren."

Leijten voelt zich gesteund door een staatscommissie, onder leiding van VVD'er Johan Remkes, die in 2018 adviseerde om 'een bindend correctief referendum in te voeren, zodat er, ná wetgeving die evident niet overeenkomt met de opvattingen van de meerderheid van de kiezers (...) de mogelijkheid is die wetgeving terug te draaien'.

'Hoop dat Remkes nog een belletje doet'

Renske Leijten hoopt dat Johan Remkes nog een belletje doet naar zijn partijgenoten om ze te overtuigen, ook al was hij in zijn rol als commissievoorzitter onafhankelijk. Maar ze realiseert zich dat de kans groot is dat ook dit referendumvoorstel het niet redt.

"Als het voorstel wordt weggestemd, gaan we gewoon door", zegt ze. "Dat referendum gaat er een keer komen, want er is een ruime meerderheid in beide Kamers. We dienen in dat geval meteen weer een wetsvoorstel in. Dan beginnen we gewoon opnieuw."