Moeten regels voor donaties aan politieke partijen strenger worden? Dit is wat er nu wel en niet mag

Ieder jaar ontvangen politieke partijen donaties. Die kunnen ze goed gebruiken, want er moeten verkiezingscampagnes worden gevoerd. Maar wat zijn de regels rondom donaties en is het wel wenselijk? Twee experts zetten het op een rij.

Afgelopen week werd bekend gemaakt welke donaties politieke partijen vorig jaar hebben gekregen.

Miljoenen voor SP en GroenLinks

Van de regeringspartijen ontving de VVD het meest: ruim 400.000 euro. De oppositiepartijen SP en GroenLinks kregen ruim 2 miljoen euro en 1,6 miljoen euro, al is een groot gedeelte van de SP-donaties van het salaris van hun eigen Kamerleden.

Dat geld hebben de partijen hard nodig. Campagnes worden duurder en subsidies vanuit de overheid dekken de kosten vaak niet helemaal. Donaties worden op verschillende manier geworven. Partijen sturen bijvoorbeeld mails aan leden met het verzoek om geld over te maken. En anderen doen bijvoorbeeld aan fondsenwervingsdiners. De VVD hield laatst zo'n diner waar nadien allerlei ondernemers geld hadden gestort.

Meer transparantie

Sprekerscoördinator van ProDemos Mitchell Wiegand Bruss vertelt dat het in elk geval gewoon is toegestaan. "Omdat politieke partijen verenigingen zijn, hebben zij recht op financiële ondersteuning."

Wel staat de vraag hoe transparant partijen moeten zijn over hun inkomsten, hoog op de agenda. In de Wet financiering politieke partijen is te lezen wanneer partijen verplicht zijn om hun inkomsten openbaar te maken of te registreren. In 2023 is de wet nog aangescherpt. De drempel voor het openbaar maken van giften is van 4.500 euro verlaagd naar 1.000 euro. Giften boven de 10.000 euro moeten binnen 3 dagen na ontvangst openbaar worden gemaakt.

Toezicht

Ook is het niet meer mogelijk om te doneren vanuit het buitenland, om zo buitenlandse beïnvloeding te voorkomen. Ook het maximale bedrag dat een donateur jaarlijks mag doneren is nu 100.000 euro, eerder zat daar geen limiet op.

Maar hoe weet je dan zeker dat de inkomsten die partijen doorgeven ook echt kloppen? Van Dam, van de commissie die toezicht houdt, legt uit dat dit op verschillende manieren wordt gecontroleerd. Zo is iedere partij verplicht een jaarrekening op te maken die door een accountant is gecontroleerd. "Een accountant kan in de boeken kijken en heeft de verplichting om datgene wat is binnengekomen en uitgegeven naar waarheid te rapporteren."

Discussie laait op

Ondanks de strengere regels, wordt over de donaties vaak flink gediscussieerd. Want hoe onafhankelijk kan een partij handelen als bijvoorbeeld een groot deel van de inkomsten wordt gefinancierd door een bedrijf met een bepaald belang?

Sommige partijen vinden dat het helemaal verboden zou moeten worden. Het zou volgens hen zorgen voor een oneerlijke campagnestrijd. De meningen hierover verschillen. "Je kan ook zeggen: mensen en bedrijven die vinden dat hun verhaal goed wordt vertegenwoordigd in de politiek, moeten de vrijheid hebben om te kunnen doneren", zegt Wiegand Bruss.

Invloed kopen

Een ander punt van kritiek is dat donateurs invloed zouden kunnen kopen in een partij. Vooral bij grote donaties heerst de angst voor belangenverstrengeling. Bij de vorige landelijke verkiezingen stegen de donaties tot een recordhoogte. Zo kreeg D66 1 miljoen euro van een miljardair en tech-ondernemer. Hij gaf ook 350.000 euro aan de Partij voor de Dieren.

"Je ziet ook dat donaties hoger zijn nadat partijen hun programma hebben vastgesteld. Voor bedrijven kan het handig zijn om een partij te steunen die het eens is met hun standpunten." Als die partij vervolgens meer macht krijgt, kan dat positief uitpakken voor zo'n bedrijf. "Doneren bedrijven omdat ze invloed willen hebben op een partij, of bijvoorbeeld op hun zetelaantallen? Daar wringt de schoen", zegt Wiegand Bruss.

Nieuwe balans

"De komende jaren zal de politiek op zoek gaan naar een nieuwe balans. Met het steeds strenger worden van de wet, wordt ook de vraag gesteld hoe ver we hierin willen gaan", zegt Van Dam.

Amerikaanse presidentskandidaten moeten bijvoorbeeld hun hele belastingaangifte openbaar maken. "Dat vinden we in Nederland tot nu toe te ver gaan, want dat is een behoorlijke inbreuk op je privéleven. Hoever we wel willen gaan? Dat is iets voor de politiek. De nieuwe Kamer en het nieuwe kabinet moeten straks het debat gaan voeren tot waar we willen dat die transparantie gaat."