Layla's schulden hoopten op door incassobureaus, Consumentenbond wil einde aan verdienmodel

De manier waarop incassobureaus winst maken is 'immoreel en maatschappelijk onverantwoord', zegt de Consumentenbond. Te veel mensen kunnen door torenhoge incassokosten hun schulden niet afbetalen. Zoals Layla. "Wist niet meer hoe ik het op moest lossen."

Toen Layla Badoella op haar 18de haar huis verliet, kwam ze al snel met schulden in aanraking. Ze raakte thuisloos, en logeerde vooral bij vrienden. Ondertussen stapelden de rekeningen zich op, en binnen een jaar zat ze diep in de stress over haar schulden.

'Ben niets waard in deze samenleving'

"Op het diepste punt heb ik mezelf opgesloten in mijn kamer en dacht ik: ik doe een deken over mijn hoofd en ik zie het maar gewoon even allemaal niet. Vervolgens heb je echt het gevoel van 'ik kan niks'. Ik ben gewoon niks waard in deze samenleving."

Mentaal hadden de schulden veel invloed op haar. "Daar komt dan een hele zware depressie bij kijken, waarbij je je gewoon nutteloos voelt."

Een neerwaartse spiraal

Incassobureau's verdienen aan het leed van mensen met schulden, zegt de Consumentenbond. Zij vinden de incassokosten vaak buitenproportioneel, waardoor schuldenaars in een neerwaartse spiraal belanden door een ophoping van extra kosten. De incassokosten moeten namelijk door hen betaald worden, niet door de schuldeiser.

Die ophoping wordt door huidige regelgeving in de hand gewerkt, ziet ook lector schulden en incasso Nadja Jungmann van de Hogeschool Utrecht. "Als mensen eenmaal achterstanden hebben, hebben wij een incassosysteem dat schuldeisers eigenlijk aanmoedigt om vooral verder te escaleren."

Gebrek aan afspraken

Hoe dat kan? Een gebrek aan afspraken, volgens Jungmann. "Het grote probleem van ons incassosysteem is dat er geen spelregels zijn over hoe het geld eerlijk wordt verdeeld, als er nog geen rechter aan te pas komt."

Die afspraken zijn er wel zodra er vorderingen bij de deurwaarder liggen, maar dat is volgens Jungmann te laat. "Dan is de vordering al langs de rechter gegaan. Op dat punt zitten mensen dus al veel en veel dieper in de problemen. Die staan dan met hun rug tegen de muur, want iedere schuldeiser vraagt vervolgens het maximale bedrag."

'Een heel pervers effect'

En daar zit volgens haar ook het probleem. "Iedere schuldeiser mag ook het maximale bedrag vragen, want er bestaat geen recht op een passende betalingsregeling. Wat je dan ziet, is dat de schuldeisers die het hardste duwen al snel het meeste te krijgen, en dat is een heel pervers effect."

Layla is het daarmee eens. De incassokosten liepen ook voor haar erg snel op. "Hoe kan je van iemand verwachten die al in de schulden zit, dat je nog eventjes 50 euro of 100 euro erop kan zetten? Ik was ook superjong, dus dat kan je niet meteen betalen."

Machteloos

Ook bij de gemeente kon ze niet terecht. "Ik werd van het kastje naar de muur gestuurd, omdat mijn schulden te laag waren. Uiteindelijk weet je gewoon niet meer wat je moet doen."

Ze voelde zich daardoor machteloos. "Op een gegeven was gewoon alles weggevallen. En ik wist ook niet meer hoe ik het moest oplossen."

In de schulden

Wat gebeurt er eigenlijk, als je in de schulden belandt? Jungmann legt uit: "Jij hebt een schuld en dan krijg je een herinnering, waarin staat dat je 2 weken de tijd hebt om alsnog het volledige bedrag te betalen. Daarbij wordt vermeld dat daar buitengerechtelijke incassokosten bij komen kijken, als je niet binnen 2 weken betaalt." Voor die extra kosten zijn vastgelegde percentages.

Incassobureau's mogen sowieso 40 euro in rekening brengen, dat is het minimumbedrag. Bij schulden tot 2.500 euro kan vervolgens 15 procent aan incassokosten erbij komen. Over de volgende 2.500 euro daalt dat percentage naar 10 procent, en over de 5000 euro daarna naar 5 procent.

Deurwaarder inschakelen

Betaal je niet, dan moet de schuldeiser of het incassobureau blijven vragen of je betaalt. Zij hebben geen machtsmiddelen, vertelt Jungmann. "Tot het moment dat ze naar de rechter gaan. Maar, dan moeten ze een deurwaarder inschakelen." De kosten voor de deurwaarder komen dan ook weer bij degene met schulden terecht.

"Dat is waar die enorme druk vandaan komt." Volgens Jungmann moeten er vooral duidelijkere spelregels worden ingevoerd. "Dat gaat om hoe het geld dat mensen wél beschikbaar hebben op een eerlijke manier verdeeld wordt onder schuldeisers." Hierdoor zou de prikkel voor incassobureau's om het grootste gedeelte van de pot te krijgen worden verminderd en ontstaat er minder concurrentie tussen schuldeisers.

Doorverkoop vorderingen

Verder kaart de Consumentenbond het doorverkopen van schulden van consumenten aan. Bedrijven zouden namelijk hele portefeuilles met vorderingen overkopen, wat direct tot 21 procent extra kosten voor de schuldenaar kan leiden.

Jungmann kijkt hier gemengd naar, vertelt ze. "Want, schuldenproblematiek bij mensen is natuurlijk niet problematiek waar je winst op wil maken." Wat haar betreft is het doorverkopen wel een onwenselijk fenomeen, maar ze noemt ook dat dit juist als oplossing kan werken.

'Eindelijk een toekomstperspectief'

Volgens Jungmann ligt het probleem niet alleen bij de incassobureau's. "Het probleem zit primair in de verzoeken van schuldeisers." Een incassobureau doet namelijk wat een schuldeiser vraagt.

"Dan kunnen we dus als maatschappij massaal de deurwaarders en de incassobureaus onder de loep leggen en zeggen: ze gedragen zich niet netjes, maar dan gaan we wel voorbij aan het gegeven dat zij werken in opdracht van schuldeisers."

Schaamte

Wat voor Layla ook een oplossing in de weg stond, was schaamte. Hierdoor durfde ze lang niet om hulp te vragen. "Mijn familie en vrienden wisten van niks. Daar hield ik eigenlijk schone schijn bij op." Ze ging zichzelf vergelijken met de mensen om haar heen. "Ik had ook heel veel vrienden en vriendinnen die helemaal in een andere levensfase zaten dan ik dat zat, dus die woonden allemaal nog bij papa en mama. En dan zit jij in een situatie die voor hen onbekend terrein is."

Met Layla gaat het nu beter. Ze zit in de laatste fase van het aflossen van haar schulden. "Mede dankzij Stichting ONSbank ben ik op weg naar het einde van mijn schulden. En die hebben met mij eigenlijk mijn financiële lasten en alles in kaart kunnen brengen waardoor ik eindelijk tot een toekomstperspectief kon komen."

Reactie brancheorganisatie incassobureaus

De Nederlandse Vereniging van gecertificeerde Incasso-ondernemingen (NVI), de brancheorganisatie voor incassobureaus, laat weten het niet eens te zijn met de oproep van de Consumentenbond. Ze vinden het ongefundeerd, onder andere gezien de recente invoering van de Wet kwaliteit incassodienstverlening (Wki).

'Met deze nieuwe wet, die in ieder geval voor incassobureaus, gerechtsdeurwaarders en incassoadvocaten geldt, worden de buitengerechtelijke werkzaamheden die deze incassodienstverleners verrichten, gereguleerd', laten zij weten in een reactie.

Eén bedrag

Ook geven zij aan 'na breed onderzoek de nodige aanpassingen te hebben voorgesteld aan het kabinet'. En benadrukken tenslotte dat 'het gaat om één bedrag waarvoor hoelang een traject ook duurt en hoeveel handelingen er ook zijn gedaan, geen enkele verhoging geldt'. Hiermee zeggen ze dat er dus maar één keer incassokosten in rekening gebracht worden.

'Bij uitstek is dat een instrument om schulden klein te houden, in tegenstelling tot de kostenophoging die plaatsvindt vanaf gerechtelijke invordering en daarna. Dat onderscheid wordt te vaak niet gemaakt, zelfs niet door de Consumentenbond', staat er in het bericht.