Landelijk protocol ontbreekt in strijd tegen vogelgriep bij wilde vogels: 'Beschouw het virus als nationale ramp'

Het broedseizoen staat voor de deur en de kans op vogelgriepbesmetting in kolonies wilde vogels is groot. In Zeeland zijn er veel zorgen. Vorig jaar moesten vrijwilligers in de provincie tienduizenden vogels opruimen. Landelijke regie ontbreekt.

Vrijwilliger en voorzitter Jolanda Lichtenberg van Stichting Dierenwelzijn Walcheren, heeft nog nooit zoveel dode vogels gezien als afgelopen jaar. "Het was net een tsunami, ze kwamen met honderden tegelijk uit de zee drijven. Ik houd mijn hart vast voor de komende maanden."

Alleen maar dode vogels

"Wij doen dit werk om dieren te redden, maar door de vogelgriep heb je alleen maar dode dieren in je handen." Jolanda kijkt naar de kokmeeuw die ze zojuist dood aantrof op het Zeeuwse strand. Tot nu toe zijn er dit jaar ongeveer 2.000 dode vogels geruimd in Nederland.

Om besmetting te voorkomen draagt Jolanda beschermende kleding bij het opruimen van de dieren. Vervolgens neemt ze de dieren mee in de dierenambulance.

Besmettingshaard

Binnenkort begint het broedseizoen weer en zitten de vogels in grote kolonies dicht op elkaar. Een grote besmettingshaard, bleek vorig jaar. Toen richtte de vogelgriep een ware slachting aan onder de grote sternen: 60 tot 70 procent van de broedpopulatie ging dood. De vrijwilligers van de dierenambulance reden de hele zomer af en aan langs stranden, natuurgebieden, dijken en dorpen om vogels te ruimen.

"We raapten dode vogels alsof het paaseitjes waren", blikt Jolanda terug. "Dat heeft tot eind september geduurd. In totaal hebben de dierenambulances op Walcheren ruim 10.000 dode vogels geruimd. Dat is alleen wat wij hebben geregistreerd. Het werkelijke aantal lag veel hoger."

Verschillende eigenaren

Om de ellende van vorig jaar te voorkomen heeft de veiligheidsregio Zeeland de belanghebbenden en terreinbeheerders bij elkaar geroepen. Ook Jolanda zit daarbij. Ze hoopt dat het gaat helpen, want tot nu toe ontbreekt landelijke regie. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) vindt dat de eigenaar van de grond waarop de dode vogels liggen verantwoordelijk is voor het opruimen. In de praktijk is dat lastig, omdat er veel verschillende eigenaren zijn.

Jolanda merkt dat het vaak de vrijwilligers van de dierenambulance zijn die het moeten oplossen. "We hebben gemeentes gevraagd naar hun vogelgriepprotocol, dan zeggen ze: 'Dat hebben we niet.' Ik heb vorig jaar meegemaakt dat een gemeenteambtenaar in korte broek en kruiwagen aankwam om dode vogels weg te halen. Dat kan écht niet."

Kleine vergoeding

"We zien dat die vogels regelmatig langs de weg blijven liggen. Dan halen wij ze op, want besmette dieren zijn heel gevaarlijk voor de volksgezondheid. Het is heel belangrijk om zo snel mogelijk te ruimen. Dat kan echt de verspreiding van vogelgriep verkleinen", benadrukt Jolanda.

Bij iedere plek waar ze dieren moeten ruimen begint het hele circus opnieuw: nieuw beschermingspak, nieuw mondmasker, nieuwe handschoenen. "Ja, we kunnen niet met een besmette overall in een auto stappen. Dat mag niet. Van sommige gemeentes krijgen we nu een piepkleine vergoeding voor het opruimen. Voor beschermingsmateriaal en ontsmettingsmiddel. Maar dat dekt lang niet alle kosten. Onze ambulances rijden ook niet op water."

Betere voorlichting

Jolanda zag vorig jaar op het strand hele gezinnen naast stervende en dode vogels zitten. Ze zag zelfs honden met dode vogels spelen. "Als het gaat om de ruiming van een pluimveehouderij snapt iedereen de heftigheid en ernst van de vogelgriep, maar vogelgriep bij wilde vogels, daar lijken mensen zich niet zo druk over te maken."

Er moet betere voorlichting komen voor burgers over het gevaar en de besmettelijkheid van vogelgriep, zegt hoofd dierenwelzijn Daniella van Gennep van Stichting DierenLot. Het ministerie van LNV heeft weliswaar een landelijke richtlijn geschreven voor wat te doen bij dode of zieke wilde vogels. Maar in de praktijk gaat het anders. "Mensen brengen soms zelf een zieke vogel in een schoenendoos naar de vogelopvang. Dat is goed bedoeld, maar in de praktijk is al verschillende keren een vogelopvang compleet geruimd vanwege een vogelgriepuitbraak. Dat zijn dramatische toestanden", zegt Van Gennep.

Nationale ramp

Ze ziet in het hele land dat dierenambulances bij gemeenten moeten leuren om een financiële vergoeding voor het ruimen van dode vogels, en om een plek te vinden waar ze de kadavers naar toe kunnen brengen. "Gemeentes weten vaak ook niet hoe ze het moeten regelen. Beschouw de vogelgriep als een nationale ramp, zoals corona, dan kan er veel."

Er moet volgens haar een landelijk telefoonnummer worden gelanceerd en een organisatie die vervolgens in actie komt. "Als je een dode vogel ziet in je tuin, op straat, in het park, dat je weet waar je terecht kunt."

Aangenomen moties

D66 heeft inmiddels een motie ingediend om de kosten voor vrijwilligersorganisaties te financieren.

De SP wil hiernaast ook een voorlichtingscampagne over hoe om te gaan met besmette dieren. Beide moties zijn in de Tweede Kamer aangenomen.

Voorlichtingscampagne

In een reactie laat Landbouwminister Piet Adema weten dat hij serieus kijkt naar mogelijkheden om vrijwilligers zoals Jolanda financieel te ondersteunen. "Gemeenten en terreinbeheerders hebben de verantwoordelijkheid om te zorgen dat dieren worden geruimd. Als daar vrijwilligersorganisaties aan het werk gaan, moeten we kijken hoe we ze kunnen faciliteren. Maar dat moeten we nog uitwerken."

Ook komt er de komende periode, volgens Adema, een app en een voorlichtingscampagne. Zodat iedereen weet waar je een dode vogel kunt melden. Volgens de minister komt die campagne nog dit voorjaar.