Kan het kabinet nog overeind blijven? En 5 andere vragen over het EenVandaag Verkiezingsdebat aan politiek commentator Joost Vullings

Gisteravond keken 1,1 miljoen mensen naar het EenVandaag Verkiezingsdebat in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen. Velen bleven na afloop nog met vragen zitten. Politiek commentator Joost Vullings beantwoordt de meestgestelde vragen.

Zeven partijleiders gingen met elkaar in debat over drie landelijke thema's: stikstof, migratie en economie. D66-leider Sigrid Kaag maakte de meeste indruk, bleek uit een poll in de Peiling-app van EenVandaag, die door bijna 900 kijkers werd ingevuld. Het gaat hierbij om een poll en dus niet om een gewogen onderzoek onder het Opiniepanel.

1. Hoe verklaar je dat Sigrid Kaag de meeste indruk heeft gemaakt, Joost?

"Dit vind ik meteen een lastig te beantwoorden vraag", begint politiek commentator Joost Vullings. "Mensen kiezen waarschijnlijk toch voor de politicus die al dicht bij hen staat. Een rechtse kiezer zal praktisch nooit Sigrid Kaag of Lilian Marijnissen (SP) aanwijzen als de debater die de meeste indruk maakt."

"En linkse kiezers zullen nooit Mark Rutte (VVD) of Geert Wilders (PVV) aanwijzen. Het is dus mogelijk dat relatief meer progressieve kiezers de poll hebben ingevuld."

"Maar als ik ga speculeren," vervolgt hij, "kan ik me voorstellen dat ook onze kijkers het aangenaam vonden dat Kaag een soort rust had die de andere partijleiders minder hadden. Zij zal niet snel door iemand heen praten. Wij, als politieke redactie, vonden het eerste debat (over stikstof) stiekem een beetje saai. Maar ik denk dat veel kijkers het juist een fijn debat vonden, omdat iedereen elkaar liet uitspreken en goed z'n verhaal kon doen."

Vullings vindt zelf dat PvdA-leider Attje Kuiken het aardig heeft gedaan: "Zij zat 'debat-technisch' in een moeilijke positie tijdens het debat met Rutte en Wilders, want het liefst duwden de heren haar van het podium. Ze moest zich echt invechten. Zeker voor een debutant vind ik dat ze zich goed staande hield."

2. Welke nieuwe, verrassende standpunten hebben we gehoord?

Het enige waar Vullings op aansloeg was de allerlaatste uitspraak van CDA-leider Wopke Hoekstra, vertelt hij. Die ging over het prijsplafond. "Het prijsplafond werkt nu voor iedereen, maar de bedoeling is dat het kabinet op zoek gaat naar maatregelen die alleen kwetsbare groepen ondersteunen."

"Als oud-minister van Financiën weet Hoekstra hoe lastig dat is. Hij zei daarom iets in de trant van: 'Als dat niet lukt, dan vind ik dat het prijsplafond moet blijven.' Daarmee wijkt hij af van het kabinet en zijn coalitiegenoten."

Na deze uitspraak van Hoekstra was helaas de tijd op. "Niemand reageerde er dus op. Het is ook niet uitgelicht, of opgepakt als nieuws. Ik denk daarom niet dat het van invloed gaat zijn op hoe kiezers gaan stemmen, maar het was wel een opvallend moment in het debat."

3. Werden er onwaarheden verteld in dit debat?

"Er zaten verschillende momenten in het debat waarop iemand iets verkondigde wat vervolgens op social media in twijfel werd getrokken." Zo hadden Marijnissen en Rutte het erover dat 'we in het rijkste land ter wereld leven'. Dat klopt niet, twitterde Pointer op basis van onderzoek van verzekeraar Allianz. Nederland staat volgens dat onderzoek op nummer 8.

Vullings: "Ik denk dat de meeste mensen ook wel aanvoelen dat het onzin is. En de bedoeling is natuurlijk vooral om te zeggen dat we een rijk land zijn. En dat is wel zo."

"Verder corrigeerde Caroline van der Plas (BBB) het jaartal voor de stikstofdeadline dat Kaag noemde. Volgens Van der Plas staat in de stikstofwet niet dat we in 2030 moeten voldoen aan de stikstofdoelen, maar pas in 2035. Daar heeft ze gelijk in. Er is wel een nieuwe wet die 2030 voorstelt, maar die moet door de Tweede en Eerste Kamer", legt de politiek commentator uit.

4. Waarom vallen de politici elkaar aan en zeggen ze niet waar ze zelf voor staan?

"Tja, uitspreken dat je de mening van de ander niet deelt, hoort wel bij verkiezingsdebatten", zegt Vullings. "Het is voor politici belangrijk om verschillen te benadrukken, zodat de kijkers en kiezers dat goed weten. Ik vind dus ook dat het een zekere vorm van duidelijkheid geeft. Nadat men zegt het niet met de ander eens te zijn, zeggen politici meestal wel wat hun eigen standpunt is. Ook al is dat soms een vaag verhaal."

"Het standpunt van Hoekstra over de stikstofdoelen van 2030, bijvoorbeeld, is bewust onduidelijk." Vullings legt uit dat de CDA-leider heeft getekend voor het regeerakkoord waarin '2030' wordt genoemd, maar dat hij weet van het verzet in zijn achterban. Die vindt 2030 te snel. "Hoekstra's standpunt was dus vaag, niet omdat hij het niet goed kon vertellen, maar omdat hij politiek klem zit."

5. Hoe kan de regeringscoalitie blijven samenwerken en overeind blijven na dit debat?

"In deze campagne hoor je veel 'stoere praatjes' dat politici dreigen veel wetten te blokkeren in de Eerste Kamer. Maar de werkelijkheid is dat er in deze regeerperiode niet zo veel wetten zijn weggestemd, slechts drie", weet Vullings.

"Kabinet en coalitie moesten al op zoek naar steun en dat zal na de verkiezingen waarschijnlijk moeilijker worden", vervolgt hij. "Maar de soep wordt doorgaans niet zo heet opgediend als hij lijkt."

Wel wordt het tussen sommige partijen lastig samenwerken. "De BoerBurgerBeweging (BBB) wordt door geen enkele partij principieel uitgesloten, maar samenwerking is vanwege hun standpunt over stikstof wel onwaarschijnlijk voor sommige partijen. De enige die door veel partijen principieel worden uitgesloten zijn PVV en FVD."

6. Waar blijft de belofte van een 'nieuwe politiek'?

Vullings geeft het advies om nooit te geloven in beloftes van nieuwe politiek van politici: "Natuurlijk veranderen er weleens dingen, maar de politieke cultuur verandert niet van de ene op de andere dag. Het is ook een illusie dat politiek 'helemaal nieuw' kan worden. Het een beetje als reclames voor wasmiddel met 'verbeterde formules'. Er verandert wel iets, maar politiek blijft politiek met eigen wetten en spelregels."

"Kaag beloofde tijdens de Tweede Kamerverkiezingen bijvoorbeeld nieuw leiderschap, maar dat is natuurlijk een boodschap die zij alleen had kunnen waarmaken als ze premier was geworden."

"We leven in een land van compromissen, waarin nooit één politicus het voor het zeggen heeft. En in de praktijk blijken dingen soms niet te kunnen, of is het geld op. Zo gaat het in onze politiek. Je kunt daar heel cynisch over zijn, maar aan de andere kant zeg ik ook: 'Zie uitspraken van politici niet als spijkerharde beloften, maar als hun wensen. Dat scheelt een hoop teleurstelling'", lacht Vullings.