Is meedoen aan de ramadan verplicht voor alle moslims? En andere vragen beantwoord over de vastenmaand

Nog een paar dagen en dan begint de ramadan, de heilige maand voor moslims. Wat houdt deze maand precies in? En waarom moeten moslims meedoen? In dit artikel de antwoorden op veelgestelde vragen.

Via EenVandaag Vraagt kregen we vragen binnen over de vastenmaand, die in de islam geldt als periode voor bezinning en zelfreflectie. Wij spraken hierover met religiewetenschapper bij het Meertens Instituut Sakina Loukili en opleidingsdeskundige diversiteit & inclusie Farah Ramezani.

Een van de vijf zuilen

Vasten is volgens de islam bedoeld voor moslims om eigenschappen als zelfbeheersing, discipline en uithoudingsvermogen te ontwikkelen. Het doel is om moslims hiermee aan te leren om hun lusten en verlangens de baas te zijn. Moslims vasten daarom een maand lang tussen Fajr (dageraad) en Maghrib (zonsondergang).

"De ramadan is verplicht vanuit de islam. Sterker nog, het vasten binnen deze maand valt onder een van de vijf zuilen van de islam en is daarom heel belangrijk, vanuit zowel verplichting als beloning", legt Loukili uit.

Afhankelijk van context

"De manier waarop de ramadan invulling krijgt, is in de praktijk afhankelijk van de context waarin het plaatsvindt. Denk aan het land, culturele praktijken, islamitische stroming en persoonlijke voorkeuren", somt de religiewetenschapper op.

De ramadan is een verplichting voor iedereen die zichzelf als moslim identificeert, zegt ze. Alleen verschilt het per persoon hoe zij deze verplichting in hun leven toepassen.

'Om te oefenen'

Loukili legt uit dat onder meer de leeftijd waarop iemand meedoet per persoon verschilt. "Kinderen zijn pas verplicht om mee te doen wanneer zij hun biologische volwassenheid hebben bereikt."

Hier wordt geen bepaalde leeftijd aan verbonden, vertelt ze. "In de praktijk zien we dat kinderen vaak een paar dagen of halve dagen meevasten 'om te oefenen', maar pas de hele maand meevasten wanneer ze de puberteit bereiken."

Niet voor iedere moslim verplicht

Het is niet voor iedere moslim verplicht om te vasten tijdens de ramadan. Sommigen zijn vrijgesteld. "Er is een aantal groepen mensen die vrijstelling krijgen voor het vasten: kinderen, ouderen, zieken, reizigers, zwangere vrouwen en menstruerende vrouwen", zegt Loukili daarover.

"De gedachte daarachter is dat de gezondheid en het welzijn altijd prioriteit moet krijgen. Het vasten is dus alleen een verplichting voor de mensen die daartoe in staat zijn, zowel fysiek als mentaal."

Vrijstelling

Maar daarover verschillen de interpretaties. "We zien dat er discussies zijn of de vrijstelling ook geldt voor bijvoorbeeld (top)sporters of mensen met een ander fysiek zwaar beroep", vertelt Loukili.

"Ook zijn er bijvoorbeeld discussies over een vrijstelling voor reizigers, want wat kan er wel of niet als een reis gedefinieerd worden? Moet je dan kijken naar reisafstand?"

Individuele beslissing

"Soms besluit een land of een culturele groep gezamenlijk dat alle moslims gaan vasten, maar vaak is het een individuele beslissing. Fatwa's van islamitische geleerden kunnen helpen bij het maken van die beslissing", zegt de religiewetenschapper. Een fatwa kun je volgens haar vertalen naar juridisch advies.

"Het vasten wordt moslims niet opgelegd om hun leven moeilijk te maken", voegt opleidingsdeskundige diversiteit & inclusie Farah Ramezani toe. "Binnen de islam wordt rekening gehouden met de situaties waarin iemand zich kan bevinden."

Verschil tussen iftar en suhoor

Vaak hoor je tijdens de ramadan termen als iftar en suhoor voorbijkomen. "De iftar is de maaltijd waarmee moslims het vasten verbreken en begint na Maghrib, oftewel het avondgebed", legt Loukili uit. Die vindt plaats nadat de zon is ondergegaan. "In de vroege ochtend, voordat de zon opkomt, wordt ook een maaltijd genuttigd: suhoor."

Het wordt moslims sterk aanbevolen om deze maaltijd te nuttigen, omdat het gezien wordt als 'een gezegende maaltijd'. "Zowel in spirituele als in wereldse zin. Deze maaltijd is vaak licht en daarbij wordt het aangeraden om in ieder geval een dadel te eten", zegt de religiewetenschapper.

Bekeerlingen en de ramadan

Maar de ramadan omvat veel meer dan alleen het vasten. Het is een maand van bezinning en zelfreflectie en een maand waarin extra aandacht wordt gegeven aan saamhorigheid, liefdadigheid en verdraagzaamheid. "Vanuit de islam is het een verplichting om extra aandacht en zorg te geven aan de 'kwetsbaren' in de samenleving", vertelt Loukili.

Vooral voor mensen die zich tot de islam hebben bekeerd, maar zelf geen islamitische familie hebben, kan de ramadan een eenzame maand zijn. "Er zijn initiatieven om deze moslims steun en samenhorigheid te bieden. Zo organiseert Stichting Bekeerling jaarlijks de Nationale Bekeerlingen-iftars, en worden er talloze andere iftars georganiseerd door moskeeën of betrokken individuen."

Terugkeerlingen

Ramezani onderschrijft dat. "Vanuit mijn referentiekader ervaar ik dat de islamitische gemeenschap actief omkijkt naar bekeerlingen, of zoals zij zichzelf liever noemen: terugkeerlingen. We hebben in Nederland een bepaald beeld van wie de moslim is en hoe de moslim eruit ziet. Er wordt heel snel gedacht aan de Turkse of Marokkaanse gemeenschap, maar dat zijn natuurlijk niet de enige moslims", zegt ze.

Ze wijst op moslims met andere etnische en culturele achtergronden. "Er zijn veel initiatieven om terugkeerlingen op te vangen en te omarmen. Maar spijtig genoeg zijn er natuurlijk ook situaties waarbij terugkeerlingen dit niet zo ervaren."

Ramadan in de cao

"Steeds meer (jonge) moslims in Nederland nemen het initiatief om ook verbinding te zoeken met niet-moslims. Bijvoorbeeld door het organiseren van een gezamenlijke iftar op de werkvloer", zegt Loukili. "Op dit moment is er nog geen officiële ruimte voor de ramadan in cao's, maar we zien al wel dat veel werkgevers besluiten om hun werknemers tegemoet te komen op de werkplek."

"Bijvoorbeeld door de mogelijkheid van het opnemen van vrije dagen voor Eid-al Fitr (Suikerfeest), of een flexibele opstelling met betrekking tot werktijden en thuiswerken", zegt ze.

Niet mee lunchen op werk

Er lijkt verandering in te komen, 'maar bedrijven en organisaties moeten wel meer kennis opdoen rondom religieuze diversiteit', zegt Ramezani. "Er zijn nog te veel bedrijven en organisaties die niet weten wanneer de ramadan plaatsvindt. Ze komen er vaak pas achter als de betreffende collega op het werk een keer niet mee luncht."

Terwijl er juist die maand ineens allerlei borrels, barbecues en heidagen staan gepland, zegt ze. "Gelukkig wordt diversiteit steeds vaker een onderwerp van het gesprek. Die nieuwsgierigheid en open houding naar elkaar is heel belangrijk."