IS is het kalifaat kwijt maar niet verslagen: 'De kans op IS 2.0 is groot'

Het kalifaat is verdwenen en president Trump claimde dat IS voor 100 procent verslagen is. Toch dook leider al-Baghdadi onlangs op in een nieuwe video en werd een bloedige aanslag gepleegd in Sri Lanka. Twee experts over hoe IS nu verder gaat.

IS-onderzoekers keken op toen er vorige week een nieuwe video van Abu Bakr al-Baghdadi verscheen. Het is het eerste beeld van hem sinds hij in 2014 in Mosul het kalifaat uitriep. In de tussentijd is de IS-leider verschillende keren doodverklaard. "Het belang van het filmpje is alleen al dat Baghdadi laat zien dat hij nog steeds in leven is," zegt universitair docent Midden-Oosten Studies Pieter Nanninga. Hij onderzoekt de propaganda van Islamitische Staat aan de Rijksuniversiteit Groningen.

In de traditie van Bin Laden

De belangrijkste boodschap van de video is volgens Nanninga: het kalifaat is misschien verdwenen, maar Islamitische Staat is er nog. Een aantal details vielen hem in de video op. "Baghdadi staat niet zoals in de eerste video in 2014 op de preekstoel in een moskee in Mosul, maar hij zit als een strijder op de grond. Met naast hem tegen de muur precies hetzelfde model Kalashnikov als Osama bin Laden die ook op een video naast zich had staan."

"Al-Baghdadi zet zich, door zich op deze manier te laten filmen, in de traditie van Bin Laden en Al-Qaeda-voorman Abu Musab al-Zarqawi," zegt Nanninga. De boodschap daarachter: ook die terreurgroepen zijn eens verslagen maar steeds weer teruggekomen. Soms in andere gedaanten, maar de voedingsbodem voor terreur is ondanks alle militaire inzet van westerse troepen allesbehalve kleiner geworden.

Strijders weer naar huis

"Islamitische staat is het grondgebied kwijt, nu zijn ze weer de ondergrondse guerilla-terreurbeweging die ze ook waren toen ze ooit begonnen," zegt Nanninga. Eind maart werd de laatste IS-vesting, het Oost-Syrische stadje Baghouz, overgenomen door Koerdische troepen.

De overgebleven IS-strijders daar zijn voor een groot deel gevangengenomen of gedood, zegt IS-kenner en VPRO-journalist Abou Bouzerda. "Maar een heel aantal hebben zich weer gemengd onder de lokale bevolking. Sommigen zijn gewoon weer naar huis gegaan."

Wereldwijd vertegenwoordigd

In die verborgenheid zint IS volgens de Groningse onderzoeker Nanninga op een nieuw plan. "De belangrijkste boodschap van Al Baghdadi was: 'Wij zullen sterker terugkomen'. En dat kan ook." Volgens Nanninga zijn er nog steeds grote problemen in Irak en Syrië. "Dus de kans is groot dat IS terugkomt, of IS 2.0, of een andere organisatie die weer voortkomt uit IS. Ze zijn lang bezig geweest met het voorbereiden van hun eigen staat. Daar zijn ze nu ook weer mee bezig."

Tegelijkertijd put de terreurorganisatie volgens journalist Bouzerda kracht uit het feit dat ze nu in zo veel landen vertegenwoordigd zijn. "Het is een wereldwijde organisatie geworden. Er zijn delen van de Filipijnen, Jemen en Afghanistan waar ook IS-afdelingen zijn. Ook in West-Afrika is veel nieuwe aanwas. Burkina Faso en Mali bijvoorbeeld. Burkina Faso was een ontzettend stabiel land tot ongeveer een jaar geleden. Nu is daar veel steun voor IS en zijn er al meerdere aanslagen geweest."

IS-franchise

Volgens Nanninga noemt Islamitische Staat deze gebieden zelf 'provincies', en streeft de terreurgroep er nu naar een globale organisatie te worden. Journalist Bouzerda ziet hoe deze provincies centraal aangestuurd worden. "Het is echt een mediaorganisatie. Zo is bijvoorbeeld te zien dat een filmpje van jihadisten dat onlangs in Somalië verscheen echt 'des IS' is gemaakt. Het is een soort franchise. Zoals een hamburger van een keten overal hetzelfde smaakt, zo heeft IS ook overal ter wereld dezelfde soort media-uitingen."

Volgens Bouzerda wordt er niet dagelijks gecommuniceerd met deze zogenaamde provincies. "Het gaat meer zoals het in de middeleeuwen ging. Eens in de zoveel tijd wordt er een brief met opdrachten verstuurd via koeriers. Als ze via moderne communicatiemiddelen zouden communiceren, zouden ze te makkelijk te traceren zijn."

Push om aanslagen te plegen

In de tussentijd zal Islamitische Staat volgens Nanninga blijven pushen om aanslagen te plegen en wereldwijd mensen te inspireren. Uit data-onderzoek van de BBC blijkt dat ondanks het feit dat IS al in 2017 het grootste gedeelte van haar territorium kwijt was, de terreurgroep in 2018 alsnog bijna 3700 aanslagen opeiste.

De aanslagen met Pasen in Sri Lanka gelden daarmee ook als waarschuwing voor het Westen. Een centraal aangestuurde aanslag als die in Parijs in 2015 is minder waarschijnlijk, maar dreiging door mensen of groepen geïnspireerd door IS blijft. Dat blijkt ook uit het dreigingsbeeld van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding in Nederland.