Radio-uitzending EenVandaag 14-06-2018

Advocaat Liesbeth Zegveld stelt Defensie aansprakelijk voor de burgerdoden die vielen bij de Slag om Chora in Afghanistan in 2007. Zegveld diende eerder claims in, die in het verleden vaak succesvol voor haar afliepen. Maar hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van de overheid op dit gebied?

Terug naar het bewuste moment in Chora in 2007. De dreiging vanuit de kant van de Taliban nam toe, zo luidde de informatie waar de Nederlandse commandant Hans van Griensven over beschikte. "Het was chaos, er was een hevige veldslag gaande", vertelt Martijn Kitzen, oud-militair en docent aan de Nederlandse Defensie Academie. Hij schreef het boek 'Oorlog onder de mensen' over onder meer de Slag om Chora. 

"Er moest een beslissing genomen worden: 'gaan we er tegen vechten of gaan we ons terugtrekken?' Van Griensven besloot te blijven en te vechten. Die beslissing betekende dat er te midden van de bevolking heel fel gevochten werd door Nederlandse militairen." Deze beslissing kostte het leven van 65 burgers. Advocate Liesbeth Zegveld stelt de Nederlandse overheid hier nu voor aansprakelijk.

'Burgerslachtoffers hadden niet voorkomen kunnen worden'

Kitzen benadrukt dat militairen het voorkomen van burgerslachtoffers altijd hoog in het vaandel hebben. "Men ging er vanuit dat er Talibanstrijders in de huizen zaten. Achteraf bleek dat er toch nog mensen in die huizen zaten. Die informatie was alleen niet beschikbaar op het moment dat er een beslissing genomen moest worden. De burgerslachtoffers hadden op dat moment niet voorkomen kunnen worden." 

Direct na de slag is commandant Van Griensven naar Chora gevlogen. "Daar heeft hij met lokale leiders om tafel gezeten. Er is overeen gekomen dat er algemene herstelbetalingen zouden komen om de opbouw van het district mogelijk te maken. Ik denk niet dat die betalingen specifiek voor de beschietingen zijn geweest", aldus Kitzen. 

Precies daar zit het probleem, zegt advocaat Liesbeth Zegveld in de Telegraaf. Er is wel materiële schade gedekt, althans, voor zover al het geld daadwerkelijk bij de bevolking terecht is gekomen. Maar: er is geen financiële steun geweest voor gewonden of nabestaanden. 

'Alle informatie op tafel'

Volgens Frederiek de Vlaming, specialist op het gebied van internationaal stafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, is het moeilijk te zeggen wanneer het Rijk aansprakelijk is en verplicht moet worden schadevergoedingen te bepalen. "Het belangrijkste is dat er informatie op tafel komt. Niemand weet zeker of er geld is betaald. Dat is precies het probleem. Er is heel weinig informatie bekend over het aantal burgerslachtoffers en ook over wat de betrokken overheden hebben gedaan om de slachtoffers tegemoet te komen. De zaken van Zegveld gaan altijd over gebrek aan informatie en transparantie."

Volgens De Vlaming is het daarom van groot belang dat er goed onderzoek gedaan wordt naar de betreffende situatie. "Een overheid heeft de plicht om onderzoek te doen en een handreiking te doen aan de slachtoffers. Daar ontbreekt het vaak aan", vertelt De Vlaming. 

'Regels moeten commandanten niet beperken'

De Gezamenlijk Officierenvereniging reageert in de Telegraaf en ziet de aanklacht van Zegveld niet zitten. Volgens hen zorgen deze processen ervoor dat er twijfel kan ontstaan bij militairen op momenten dat er gehandeld moet worden. "Ik denk dat het een reële vrees is. We hebben het gezien met Duitsland in Afghanistan. Alles was zo dicht getimmerd met regels dat de commandanten heel terughoudend werden. En dat pakte juist averechts uit", zo zegt Kitzen. "Commandanten moeten zich niet gebonden voelen door regels. Ze moeten doen wat op dat moment goed is. Wel met de regels in hun achterhoofd, maar ze moeten niet teveel beperkt worden."

Wie aan schadeclaims denkt, denkt al snel aan de Verenigde Staten. Het blijkt ook dat het daar heel anders is geregeld op het gebied van schadevergoedingn aan nabestaanden van burgerslachtoffers. De Vlaming legt uit: "Amerikanen zijn iets genereuzer. Ze zijn in veel claims tegemoed getreden in de tijd van Irak en Afghanistan. Maar daar is ook veel kritiek op. Het is altijd een kwestie van een gunst, het is geen recht van mensen". 

De Vlaming vindt het moeilijk om te voorspellen of de zaak die Zegveld wil aanspannen kansrijk is: "In andere zaken zoals Bosnië en Indonesië zie je dat Nederland erg onwillig is om met de billen bloot te gaan. Maar in de rechtszaal moeten de feiten op tafel komen. Het is gebleken dat na lang procederen dat kan lukken. De aanhouder wint en Zegveld is een aanhouder." Zegveld zelf onthoudt zich op dit moment van commentaar. Zij wil eerst wachten op een reactie van Defensie.