Kun je een boer voor de rechter dagen, omdat hij volgens jou zijn schapen niet goed beschermt tegen de wolf? Dierenrechtenorganisatie Animal Rights probeert het. Tot nu toe zonder succes, maar ze hebben wel degelijk een punt, zegt jurist Arie Trouwborst.
Dat zo'n rechtszaak in theorie wel degelijk kans van slagen heeft, heeft te maken met Europese wetgeving, weet hoogleraar Public Law and Governance aan Tilburg University Arie Trouwborst. "Die zegt dat je als boer een zorgplicht hebt voor je dieren."
Gevestigd in wolvengebied
Die zorgplicht betekent dat een dierhouder bescherming moet bieden tegen slechte weersomstandigheden, gezondheidsrisico's en zonodig roofdieren, bijvoorbeeld wolven, legt Trouwborst uit.
"Het hangt af van de omstandigheden of de eigenaar van de dieren aan dat laatste punt voldoet. Als hij of zij gevestigd is in bekend wolvengebied, zoals de Veluwe, Drenthe of Friesland, waar zo'n zeven roedels leven, dan wordt er meer van je verwacht dan wanneer je in gebied zit waar minder of geen wolven leven."
Niet voor grote grazers
Schapen- en geitenhouders in een wolvengebied moeten dus rekening houden met de aanwezigheid van de wolf. Als ze dan niet genoeg beschermende maatregelen nemen heeft een rechtszaak als die van Animal Rights zeker kans van slagen, zegt Trouwborst.
"Dit geldt trouwens niet voor grote grazers, zoals paarden en runderen die in kuddes in natuurgebieden grazen. Die kunnen zichzelf aardig verweren tegen wolven."
Zaak tegen schapenboer uit Vledder
Begin dit jaar vroeg de stichting Animal Rights de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) te handhaven tegen schapenhouder Stefan Worst uit Vledder. Worst zou volgens de stichting te weinig maatregelen hebben om genomen om zijn schapen te beschermen tegen aanvallen van de wolf. De NVWA wees dat handhavingsverzoek af omdat die het niet eens was met Animal Rights.
Animal Rights maakte daar bezwaar tegen bij de NVWA, spande een kort geding aan bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) en verzocht ze om alsnog op te treden tegen de schapenhouder. In mei 2023 kwam de zaak voor de rechter en die oordeelde dat Worst onder de huidige omstandigheden wel genoeg gedaan had om zijn schapen te beschermen. Er is nog onvoldoende duidelijk wat de beste manier is om dieren te beschermen tegen wolvenaanvallen, stelde de rechter. De NVWA hoefde daarom niet op te treden tegen de schapenhouder.
'Een serieuze poging doen'
"Deze uitspraak maakt duidelijk dat je van geval tot geval moet bekijken wat verwacht kan worden van een veehouder", zegt de hoogleraar. "Het is nu duidelijk dat in wolvengebied op z'n minst een serieuze poging gedaan moet worden om je dieren tegen wolven te beschermen."
"Je kunt niet meer zeggen wat een aantal boeren in Drenthe nog wel doen, namelijk: 'Ik doe helemaal niks'", voegt Trouwborst daaraan toe. "De kans is dan namelijk groot dat je voor het gerecht wordt gesleept door een stichting als Animal Rights."
Handhaving door NVWA
Hij denkt dat een zaak als deze de NVWA zeker een duwtje in de rug kan geven om de handhaving op dit gebied serieuzer te nemen. Al is het niet zo dat er nu niets gebeurt, benadrukt hij. "De NVWA gaat al wel kijken en in gesprek met schapenhouders."
Volgens hem zegt de toezichthouder zelf ook niet dat in deze transitiefase nog niets verwacht wordt van de boeren: "Ze zijn ook bezig met het opstellen van specifieke voorschriften, zodat echt heel duidelijk is voor de dierhouders wat er van hen verwacht wordt in een wolvengebied."
Samenleven met de wolf
Wat in elk geval vaststaat, zegt de hoogleraar, is dat schapen- en geitenhouders hun bedrijfsvoering moeten aanpassen. "Als we de doelen voor het herstel van de biodiversiteit serieus nemen, is het duidelijk dat dat offers vraagt. Dat gaat niet vanzelf. Het gaat ergens pijn doen en dat is in dit geval in de schapenhouderij."
"Nu is het nog vaak zo dat een boer veel schapen heeft die overdag buiten het raster grazen op verschillende weilanden. Vaak ook die van andere boeren. Dat kan je natuurlijk niet elke keer afrasteren, dus dit heeft consequenties voor hoe je je schapen moet houden", legt hij uit. "We moeten zorgen voor een duurzaam samenleven van mensen met allerlei wilde soorten, waaronder de wolf. Daarvoor zijn goede preventieve maatregelen nodig, anders heb je een eindeloos conflict."
'In het buitenland lukt het ook'
'Samen' leven met de wolf kan ook best, zegt Trouwborst. In het buitenland lukt het ook. "Het kan uitstekend als de bedrijfsvoering van schapenhouders op de aanwezigheid van dit roofdier is afgestemd. Bijvoorbeeld door gebruikmaking van een elektrisch hek, het 's nachts ophokken van vee en de inzet van kuddebewakingshonden."
Al zijn er uitzonderingen: "Het is problematisch in de gebieden waar een hele extensieve schapenhouderij is, zoals in de Alpen, waar schapen in de zomermaanden zelfstandig grazen op de Alpenweiden. Die schapen hebben geen bescherming van een herder en kunnen dus veel sneller door een wolf worden aangevallen." Maar die manier van schapen houden komt in Nederland weinig voor.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.