Wat gaat er mis bij de NVWA dat inspecteurs zich voelen tegengewerkt en zelfs geïntimideerd? 'Economie boven dierenwelzijn'

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) moet toezicht houden op dierenwelzijn in de vee- en vleessector. Maar inspecteurs voelen zich tegengewerkt en geïntimideerd tijdens hun werkzaamheden. Waar gaat het mis?

Dierenartsen en inspecteurs moeten toezien op naleving van de regels op het gebied van dierenwelzijn. Daarvoor bezoeken ze boerenbedrijven, controleren ze veetransporten en inspecteren ze in slachthuizen.

Noordelijke slachthuizen

Ruim drie jaar geleden kwam al naar buiten dat dierenartsen van de NVWA worden tegengewerkt bij het optreden tegen misstanden. RTL Nieuws onthulde in mei 2019 dat ernstig zieke en kreupele koeien naar slachthuizen in het noorden van het land werden vervoerd om daar geslacht te worden. Inspecteurs die wilden handhaven werd dat onmogelijk gemaakt.

Toenmalig landbouwminister Carola Schouten kondigde een onderzoek aan. Dat onderzoek bevestigde een paar maanden later de berichtgeving van RTL Nieuws. Wrak, niet transportwaardig vee werd met regelmaat naar slachthuizen vervoerd, dierenartsen keken weg en waren te zeer verstrengeld met eigenaren van slachthuizen.

Beroepscode

Klokkenluiders binnen de NVWA trekken nu opnieuw aan de bel: zij zien weinig verandering sinds het rapport, en ervaren nog altijd tegenwerking wanneer ze willen optreden tegen overtredingen. Meerdere inspecteurs melden dat er nog altijd wrak vee naar slachthuizen gaat. Handhaven wordt ontmoedigd, of zelfs actief tegengewerkt. "Er is een breed gedragen gevoel dat mensen worden beperkt in hun handhavend werk", zegt een NVWA'er. "We zitten in een organisatie die misstanden niet aan het licht wil brengen", vult een ander aan.

Inspecteurs en dierenartsen raken gefrustreerd, melden zich ziek of krijgen gewetensbezwaren. "Als dierenarts heb ik een beroepscode, ik wil dat er gehandhaafd wordt op dierenwelzijn", aldus een van hen.

Economisch gedreven

NVWA-ers stellen zich hardop de vraag of dierenwelzijn er binnen de dienst wel toe doet, of het aflegt tegen andere belangen. "Ik vraag me tegenwoordig steeds vaker af: zijn wij als NVWA nog wel van het dierenwelzijn?", zegt een inspecteur. "Ik heb de indruk dat er andere machten spelen, die er voor zorgen dat wij als NVWA toch meer van het ministerie van Landbouw zijn, of van de veehouderij. Er hangen gewoon mensen aan de wagen, die staan met de hakken in het zand om ons tegen te werken."

Een ander is overtuigd: "De NVWA is economisch gedreven, niet gedreven door dierenwelzijn. De import en export van vee en vlees levert veel geld op. Dat is big business." Nog een collega zegt: "De NVWA predikt dierenwelzijn, maar het bedrijfsbelang staat het hoogst in het vaandel. Dat zie je ook bij de slachterijen waar een oogje wordt dichtgeknepen."

Belangen

Volgens hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter, gespecialiseerd in toezicht, klopt het dat de NVWA in een spanningsveld zit. "De NVWA heeft niet alleen te maken met dierenwelzijn, maar ook met belangrijke economische belangen. Dan gaat het over werkgelegenheid, de exportpositie van de landbouw."

"Dat speelt allemaal mee bij de afweging die de toezichthouder moet maken. Dan kan je wel zeggen: eigenlijk zouden ze dierenwelzijn voorop moeten stellen, maar mijn voorspelling is dat als ze dat meer zouden doen, er allerlei belangen strijden ontstaan en dan komen ze in de verdrukking."

Teamleider geschorst

Medewerkers die intern kritiek uiten op het handhavingsbeleid worden op het matje geroepen, vertellen NVWA'ers. "Tegenspraak wordt niet geduld, ons team wordt niet gedragen door de organisatie. We zijn te kritisch. Men wil niets slechts horen." Een ander vult aan: "Het personeel heeft weinig vertrouwen in het management, er is sprake van intimidatie en een angstcultuur."

In het uiterste geval worden kritische collega's de deur uitgewerkt. Een teamleider werd vorig jaar geschorst omdat ze zich 'niet constructief' zou opstellen. Uit een rechtbankvonnis blijkt de rechter daar korte metten mee te maken en de NVWA van slecht werkgeverschap te betichten. De medewerkster moest van de rechter weer aan het werk, maar ze besloot later zelf alsnog ontslag te nemen.

FNV kent signalen

FNV-bestuurder Mieke van Vliet kent de zaak. "Dat is wat gebeurt, vakmensen lopen weg en incompetente medewerkers blijven zitten. Dat is onmogelijk en dat is elkaar de hand boven het hoofd houden. Positie is dus belangrijker dan een goede uitoefening van je functie en het werk waar de NVWA voor staat."

Van Vliet zegt de verhalen van de klokkenluiders te kennen. "Wij krijgen heel veel signalen binnen dat medewerkers zaken willen melden, maar niet durven en dat aantal neemt toe. Dat heeft te maken met zaken als wegpesten, intimidatie. En waarom? Omdat ze bevindingen doen als inspecteur die de dienst niet wil horen. Omdat ze te streng optreden of omdat het bedrijfsleven dat liever niet wil."

Dood in de pot

Hoogleraar Winter denkt dat ook de kwaliteit van het inspectiewerk er onder kan gaan lijden. "Als die frontlijnsoldaten, wat die toezichthouders zijn, zaken zien die niet worden nageleefd, en ze willen dat aan de kaak stellen en dat wordt niet gewaardeerd. Dan ben je natuurlijk niet in staat om professioneel je werk te doen. Dat lijkt mij uiteindelijk de dood in de pot."

Volgens Winter zou de inspectie op dierenwelzijn onafhankelijker van het ministerie van Landbouw moeten worden. "Onafhankelijkheid is in algemene zin een belangrijk thema voor Nederlandse inspectiediensten. Die maken onderdeel uit van een ministerie, de minister is uiteindelijk verantwoordelijk voor het toezicht. Als de minister niet al te stevig stuurt in de richting van ingrijpen waar dat gewenst is, dan gebeurt dat dus niet. Het vergroten van de onafhankelijkheid van de toezichthouder zou het zeker ten goede komen dat er ook daadwerkelijk wordt opgetreden."