In memoriam: de Sapman (2 juli 1943 - 29 april 2016)

We spreken elkaar op zijn verzoek steeds aan dezelfde tafel op het terras van een Van der Valk hotel langs de A58. Het zijn van die ontmoetingen die je als journalist niet snel vergeet: uitgebreide gesprekken met de Sapman. Die landelijk bekend wordt als burgerinfiltrant tijdens de IRT-affaire in de jaren negentig. Op 29 april is hij overleden, 72 jaar oud. 

'Het is heel moeilijk om goed te infiltreren. En dat is mij wel gelukt. Ik ben natuurlijk ook de Sapman. Daar kan ik ook niets aan doen.'

Naar eigen zeggen is de Sapman de allereerste ondernemer die in de jaren zeventig vers sinaasappelsap op de Europese markt introduceert. In de jaren daarvoor studeert de Brabander op bijzondere eigenschappen van tropische vruchten en de kunst van het sap maken in Zwitserland en Frankrijk.

Na de vondst van een enorme partij cocaïne in de haven van IJmuiden, komt de Sapman in 1989 voor het eerst in contact met de recherche van Kennemerland. De coke zit namelijk verstopt in honderden vaten met Zuid-Amerikaans maracuja-extract, passievrucht dus. De Sapman kan de politie goed helpen bij het verwerken van deze vruchtenextracten.

'Deze mensen die drugs aan het zoeken waren, wisten helemaal niets van fruit af. En ook niet van schepen, hoeveel kan er in een container? Vaste gegevens die voor mij brood en eieren zijn.'

Al snel raakt De Sapman betrokken bij de supergeheime Operatie Delta: met toestemming van politie en justitie worden duizenden kilo’s hasj en coke op de markt gebracht, in de hoop de leiders van een drugskartel te arresteren. Maar een paar agenten, officieren van justitie en infiltranten zijn ervan op de hoogte. Waaronder dus deze mysterieuze limonadefabrikant. Een gewone burger, die als infiltrant werkt voor de recherche. De rechercheurs in Haarlem geven hem een codenaam: de Sapman.

Het is het begin van een intensieve samenwerking tussen de Sapman en de politie. De Sapman verwerkt namelijk het fruit en het sap dat gebruikt wordt als deklading in de containers met drugs – die criminelen met toestemming van de politie importeren.

'Het was spannend, bracht leven in de brouwerij. En wat de politie ermee gedaan heeft, dat weet ik niet. Wat voor mij het belangrijkste was: ik moest sap hebben!'

De Sapman krijgt vervolgens een wel héél bijzondere opdracht: bouw een sapfabriek in Ecuador die moet gaan dienen als dekmantel voor drugstransporten. Het is een project dat hij nooit zal kunnen afmaken. Want terwijl de Sapman zijn fabriek bouwt, komt de leiding van het IRT-team in handen van de Amsterdamse politie en justitie. Er wordt direct een einde gemaakt aan de riskante operatie met criminele infiltranten.

Een grote crisis in het opsporingsapparaat is het gevolg. Na de parlementaire enquête onder leiding van Maarten van Traa (die ook talloze gesprekken voerde met de Sapman)  spreekt de Tweede Kamer een keihard verbod uit over het gebruik van criminele burgerinfiltranten.

Ondanks die lessen uit het verleden, komt minister Opstelten in 2013 toch met een plan om de criminele burgerinfiltrant als bijzonder opsporingsmiddel weer in te voeren. Als ik de Sapman benader voor een reportage in het NCRV programma Altijd Wat, wil hij na drie lange voorgesprekken uiteindelijk wel een interview geven.

We nemen uren materiaal op, maken samen tomaatpaprika-sap in een broeikas in Friesland en voeren een lang gesprek over zijn avonturen als infiltrant. De Sapman heeft er niets aan overgehouden, aan dat samenwerken met de overheid. 

'Het heeft me eerlijk gezegd alleen maar een hoop ellende bezorgd.'

Inmiddels mag Justitie alweer sinds twee jaar werken met criminele burgerinfiltranten. Hoe vaak het middel is ingezet, is onbekend. Terwijl de Sapman in 2013 nog wel dit ondubbelzinnige en kraakheldere advies had voor de minister:

'Criminelen inzetten als infiltrant? Criminelen zijn criminelen, die hebben altijd een eigen belang – dat voor het Staatsbelang zal gaan. Minister, u vertrouwt een crimineel?U bent helemaal gek.'

Bekijk hier de reportage over de Sapman die verslaggever Bram de Waal voor Altijd Wat maakte: