In hoeverre is Frontex verantwoordelijk voor illegaal terugsturen van migranten? Europese rechter doet belangrijke uitspraak over 'pushbacks'

De Europese rechter doet morgen voor het eerst een uitspraak over grensbewakingsdienst Frontex. De zaak draait om de pushback van een Syrisch gezin, dat zegt illegaal teruggestuurd te zijn vanuit Griekenland. "Dit is een belangrijke uitspraak."

De Syrische Mohammed* vluchtte in 2016 met zijn vrouw en kinderen vanwege de oorlog in zijn land. Nadat ze asiel aanvroegen in Griekenland kreeg het gezin te maken met een zogenoemde pushback. Dat zijn illegale acties van grenswachten bij de Europese buitengrenzen waarbij migranten worden tegengehouden en teruggestuurd.

Gestrand op Grieks eiland

Het plan van Mohammeds gezin was om vanuit de Turkse kustplaats İzmir per boot naar Italië te reizen. Het liep anders: na 2 dagen varen op de Middellandse Zee ging de boot kapot en kwam stil te liggen in Griekse wateren. De kustwacht sleepte de boot naar Leros, het dichtstbijzijnde eiland. Daar werd het gezin ondergebracht in een vluchtelingenkamp.

Mohammed vroeg vervolgens asiel voor hem en zijn gezin aan. Een week na aankomst werd hij apart genomen en kreeg hij te horen dat ze hun spullen moest pakken omdat het gezin zou doorreizen naar de Griekse hoofdstad Athene. Ze zouden met busjes naar het vliegveld worden gebracht. En het was beter dat ze er niet over zouden spreken met anderen, werd Mohammed verteld.

Naar Turkije teruggestuurd

"Ze deden de autodeuren op slot en lieten ons met honger achter", vertelt Mohammed. "Na ongeveer 1 à 2 uur opgesloten te hebben gezeten, kwam iemand naar ons toe met de mededeling ons te controleren voor we het vliegtuig in mochten." Tijdens de vlucht werd het gezin gescheiden en kon de vader geen contact maken met zijn vrouw en kinderen.

Het gezin dacht naar Athene te vliegen, maar tot hun grote verbazing kwamen ze bij aankomst erachter dat het vliegtuig in Turkije was geland, het land van waaruit ze een week eerder naar Europa waren gevlucht. "Ik was in shock toen ik de Turkse vlag zag wapperen. Ik voelde mij bedrogen", blikt de Syrische vader terug.

'Dit valt onder ontvoering'

Mohammed werd met zijn vrouw en kinderen door de Turkse autoriteiten naar een vluchtelingenkamp gebracht. Eenmaal daar aangekomen drong bij hem het besef door dat ze waren teruggestuurd. Later kwam hij erachter dat zijn gezin te maken had met een illegale pushback.

"Ik heb rechten, want ik heb asiel aangevraagd in Griekenland. Wat ze met mijn gezin hebben gedaan valt onder ontvoering en Frontex veegt het gewoon onder het tapijt", zegt hij. Op dit moment verblijft het Syrische gezin in het noorden van Irak.

Pushbacks zijn illegaal

Bij de omstreden pushbacks worden migranten teruggestuurd zodra zij de grens proberen over te steken naar een EU-lidstaat. Daarbij worden ze teruggestuurd naar een land dat geen lid is van de Europese Unie. Dit wordt vaak gedaan door grensbewakingstroepen of politie-eenheden die opereren op de buitengrenzen van de EU.

De migranten worden teruggestuurd zonder kans te krijgen om een asielaanvraag in Europa te doen. Dat is een schending van het internationaal recht, omdat iedereen die op Europees grondgebied is aangekomen recht heeft op een asielprocedure.

Is Frontex medeplichtig?

Uit een kritisch rapport van de de Europese fraudewaakhond OLAF bleek vorig jaar dat Frontex medeplichtig is aan de pushbacks. In het rapport staat onder meer dat hoge managers van Frontex het illegaal terugsturen van migranten bewust geheimhouden. Ook is vastgesteld dat sommige pushbacks gefinancierd zijn met EU-geld.

Inmiddels heeft het gezin van Mohammed Frontex voor de rechter gesleept vanwege hun pushback. Ze worden daarin bijgestaan door Nederlandse advocaten. Het is voor het eerst dat de Europese grensbewakingsdienst voor de rechter staat. Het Hof van Justitie van de Europese Unie doet morgen uitspraak in de zaak. EenVandaag heeft Frontex om een reactie gevraagd, maar die niet gekregen.

'Een belangrijke uitspraak'

Volgens hoogleraar migratierecht en GroenLinks-Europarlementariër Tineke Strik is deze uitspraak belangrijk. "Tot nu toe gaf Frontex als antwoord dat ze alleen assistentie aan nationale autoriteiten bieden, maar dat de echte verantwoordelijkheid bij de landen ligt. Het Hof gaat nu voor het eerst oordelen in hoeverre Frontex zelf verantwoordelijk is als het misgaat", legt ze uit.

Welke rol Frontex precies speelt bij de illegale pushbacks is nu moeilijk vast te stellen, zegt jurist Marion Bouchetel. Zij werkt bij Legal Centre Lesbos, een organisatie op het Griekse eiland Lesbos die juridische bijstand en ondersteuning biedt aan migranten.

Geen uniek verhaal

Uit de praktijk weet Bouchetel dat het verhaal van Mohammed en zijn familie in ieder geval geen uitzondering is. "Het is helaas niet uniek, sinds maart 2020 registreren wij systematisch pushbacks", legt ze uit. "Sommige migranten zeggen dat ze meer dan tien keer zijn teruggeduwd."

De jurist benadrukt dat de 'terugduwacties' niet alleen een kwestie van terugsturen zijn, maar dat er vaak ook dwang en/of geweld bij wordt gebruikt. Of ook Frontex-medewerkers daarbij betrokken zijn geweest, is volgens haar lastig te zeggen. "Maar we weten op zijn minst dat Frontex in de buurt van terugduwacties was of op de hoogte was van wat de Griekse autoriteiten deden."

*Mohammed is een gefingeerde naam, omdat hij graag anoniem wil blijven. Zijn echte naam is bij de redactie bekend.