Hoe wil Tunesië migranten tegenhouden? En 4 andere vragen over de nieuwe migratiedeal van de EU beantwoord

Premier Rutte was afgelopen zondag samen met Europese Commissievoorzitter Von der Leyen en de Italiaanse premier Meloni in Tunesië om te praten over een migratiedeal. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we welke vragen jullie hierover hadden.

Tunesië staat ineens in het middelpunt van de belangstelling. De Tunesische president Kais Saied beloofde migrantenboten tegen te houden in ruil voor 1 miljard euro aan leningen en subsidies. Opvallend is dat Saied eerst aangaf geen grenswacht te willen zijn voor andere landen. Francesco Mascini, verbonden aan het Clingendael Instituut, en onderzoeker Carolus Grütters van het Centrum voor Migratierecht weten dat een succesvolle migratiedeal met Tunesië lastig wordt.

1. Hoe denkt Tunesië migranten tegen te houden?

"Door beter op te treden tegen smokkelnetwerken op land door de Tunesische politie, want daarmee begint natuurlijk de reis", zegt Mascini. "Daarnaast gaat het om betere grensbewaking. Hier zijn veel patrouilleschepen voor nodig, omdat de kustlijn van Tunesië erg lang is. Europa gaat dan ook rechtstreeks hulp geven aan de Tunesische marine."

De afspraken in de migratiedeal tussen de Europese Unie en Tunesië zullen hierbij van nut zijn, zegt hij. "Uiteindelijk is het belangrijkste doel om kansarme asielzoekers zo snel mogelijk uit het systeem te verwijderen. Dit zijn vluchtelingen die niet in aanmerking komen voor asiel in Europa. Toch kost het verwerken van de aanvragen veel tijd, geld en energie. Deze migranten vertragen de procedures voor politieke vluchtelingen, doordat het systeem overbelast raakt met teveel aanvragen."

2. Proberen migranten straks niet via Libië naar Europa te komen?

Mascini acht de kans klein dat de migranten die nu via Tunesië naar Europa reizen dat alsnog via Libië zullen proberen, maar hij sluit het niet uit. "Het blijft altijd mogelijk dat migranten via Libië proberen te reizen naar Europa, want de situatie blijft chaotisch. De mogelijkheden zijn er wel, maar het kost heel veel geld en het is zeer riskant."

Hij zegt dat Tunesië nu het belangrijkste vertrekpunt naar Europa is geworden in plaats van Libië. De meerderheid van de migranten komt uit West-Afrika. "Daarbij is het opvallend dat het zo lang heeft geduurd voordat West-Afrikaanse migranten de route via Tunesië hebben ontdekt, omdat deze route veiliger en gemakkelijker is dan via Libië. Daar hebben de migranten te maken met milities en smokkelaars, waarbij ze zich moeten vrijkopen tegen veel geld. Ook is de Libische kustwacht steeds actiever. Die onderschept veel mensen die vervolgens worden teruggestuurd naar Libië."

3. Wie controleert waar het geld aan wordt besteed?

Over de uitvoering van de nieuwe migratiedeal kan Mascini nog weinig zeggen, omdat er nog niets op papier staat. "Als de Europese Commissie ervoor kiest om leningen aan Tunesië te vestrekken, dan zal het de Commissie zelf zijn die controleert."

Tijdens het overleg in Tunesië afgelopen zondag verklaarde Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dat de lening van de Europese Unie pas beschikbaar wordt gesteld wanneer Tunesië voldoet aan de noodzakelijke voorwaarden. Ze doelde hierbij op de afspraken die Tunesië en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) hebben gemaakt over een andere lening.

Of er verder concrete afspraken tegenover het Europese geld staan, durft Mascini niet te zeggen, omdat over die afspraken nog onderhandeld moeten worden. "Europa zal ongetwijfeld willen zien dat er grotere inspanningen gedaan worden om die mensensmokkel tegen te gaan." Onderzoeker Carolus Grütters voegt daaraan toe: "Zo'n deal houdt wellicht een aantal migranten tegen, maar je krijgt uiteindelijk te maken met mensen die nog meer getraumatiseerd zijn geraakt, terwijl ze een route naar Europa probeerden te vinden."

4. Is het niet in strijd met mensenrechtenverdragen om een land waar de mensenrechten onvoldoende beschermd worden, geld te geven om migranten tegen te houden?

Grütters noemt dat zorgwekkend, maar geeft ook toe dat je in praktijk weinig kunt doen om migranten te weerhouden van het maken van een gevaarlijke oversteek naar Europa. "Het IMF heeft een aantal voorwaarden gesteld om Tunesië financieel te helpen, mits dat land mensenrechten zoals persvrijheid waarborgt. Dat heeft de Tunesische president geweigerd. Het is interessant om te zien dat bij Europese politici het belang van het stoppen van migratie zwaarder weegt dan de mensenrechten van migranten in Tunesië."

"Dezelfde vraag zou je ook kunnen stellen aan de EU", gaat hij verder. "De Europese Unie heeft het grens- en kustwachtagentschap Frontex. Dat houdt zich echter niet met grensbewaking bezig, maar met het uitdelen van klappen aan mensen die een poging wagen om binnen te komen. Hier zijn Europese regels voor opgesteld. Op het moment dat een asielzoeker aanklopt en om bescherming vraagt, moet diegene binnengelaten worden en dan wordt er gekeken of die persoon recht heeft op bescherming. In de praktijk gebeurt er echter iets heel anders." Hij noemt deze zogenoemde pusbacks 'op zich al alarmerend'.

5. Hoe betrouwbaar is president Saied?

De Tunesische president Saied is volgens beide experts niet betrouwbaar. Grütters:"De huidige president van Tunesië heeft merkwaardige uitingen gedaan over zwarte migranten die een golf van racistische acties op gang heeft gebracht. Het samenwerken met een president als hij is niet gunstig."

"In een ideale wereld hoef je geen afspraken te maken met dictatoriale machthebbers. Maar dat is gewoon niet zo", zegt Mascini. "Het is belangrijk dat er voorwaarden aan de deal worden verbonden en dat de rechten van migranten zo veel mogelijk worden gewaarborgd. Niets doen is geen optie."