Hoe veilig zijn medicijnen uit het buitenland? En andere vragen beantwoord

Nederlandse gezondheidsinstanties moeten steeds vaker in actie komen om te voorkomen dat patiënten zonder geschikte medicijnen komen te zitten. Wij vroegen wat jullie wilden weten over het halen van medicijnen in het buitenland.

Hoogleraar gezondheidseconomie Marcel Canoy van de Vrije Universiteit Amsterdam en hoogleraar Farmacie en Internationaal Gezondheidsbeleid aan de Universiteit Utrecht Aukje Mantel-Teeuwisse beantwoorden jullie vragen.

1. Hoe vaak gebeurt het nu dat medicijnen uit het buitenland moeten worden gehaald?

"Steeds vaker moeten we onze medicijnen uit het buitenland halen", ziet Canoy. In 2023 gaf de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd 140 keer toestemming om voor 46 verschillende geneesmiddelen alternatieven uit het buitenland te importeren. Voor dertig van deze medicijnen ontstond het tekort in datzelfde jaar, terwijl in andere gevallen de toestemming werd verlengd om tekorten uit 2022 of 2021 op te vangen.

Volgens Canoy is het idee om goedkopere grondstoffen te halen uit landen als China en India op het eerste gezicht slim om geld te besparen, maar brengt het ook risico's met zich mee. "We zijn doorgeslagen in het optimaliseren van de keten", zegt hij. "Net als met het gas van Poetin lijkt alles prima zolang het goed gaat. Maar als er kinken in de kabel komen door bijvoorbeeld corona of politieke redenen, ontstaat er schaarste en worden bepaalde medicijnen trager geleverd."

Een ander aspect dat bijdraagt aan het probleem is het preferentiebeleid, volgens Canoy. Dit beleid dwingt apothekers en huisartsen om, bij gelijke keuzes, het goedkoopste medicijn voor te schrijven. "Het zorgt ervoor dat op medicijnen waar geen patent meer opzit, de marges wel erg smal worden. Als er dan schaarste ontstaat, staat Nederland niet meer vooraan. Hoewel het fijn is dat sommige medicijnen hier goedkoop zijn, kan dit wel een probleem veroorzaken."

2. Gezondheid is een basisbehoefte en een zorgtaak waar de overheid verantwoordelijk voor is. Waarom kunnen de medicijnen dan niet in Nederland worden geproduceerd?

De overheid is verantwoordelijk voor de volksgezondheid, vertelt Canoy. Maar niet iedereen hoeft elke behandeling onmiddellijk te krijgen als gevolg daarvan. "Als een medicijn eventjes niet leverbaar is, maar wel over een paar weken beschikbaar is, dat betekent niet gelijk een verzaking van de zorgplicht. Maar in sommige situaties is de schaarste wel knellend."

''We hebben ook op andere domeinen, zoals bij energieleveranciers, geleerd dat we te afhankelijk zijn van andere landen. Als alles goed gaat dan schenkt niemand er aandacht aan, omdat men denkt: het is lekker goedkoper en als het toch allemaal geleverd wordt, waarom zouden we daarmee stoppen?'' Volgens Canoy focussen de zorgverzekeraars teveel op efficiëntie in plaats van schaarste. "Het gaat hier om publieke belangen, niet om een plastic speeltje van Alibaba."

Canoy is een voorstander van het bouwen van faciliteiten voor grondstoffen om medicijnen te maken, maar dat hoeft volgens hem niet per se in Nederland. ''Daar is Nederland niet heel goed in, en waarom zou je er niet voor kiezen om dat in Bulgarije of Roemenië te doen? Dat zijn ook landen waar het arbeidsloon een stuk lager ligt dan in Nederland. Die landen zijn verplicht om zich aan alle Europese wetten en regelgeving te houden, in tegenstelling tot China en India. Ook lijkt het me voor die landen een aantrekkelijke manier om hun economie te laten floreren. En voor de rest van de Europese landen is dat een aantrekkelijke manier om minder afhankelijk te zijn van China en India.''

Mantel-Teeuwisse erkent de mogelijkheid om medicijnen in Nederland of Europa te produceren, maar wijst op de gevolgen: "Mensen zouden een hogere prijs moeten betalen, omdat het duurder is dan in China of India. Dit zou leiden tot enorme stijgingen in overheidsuitgaven en zorgpremies, iets wat mensen zich niet vaak realiseren."

3. Kost het extra geld om medicijnen uit het buitenland te halen? Kan Nederland geen prijsafspraken maken met andere landen?

"Bijna alle medicijnen komen uit het buitenland. Zorgverzekeraars maken al prijsafspraken met fabrikanten. Levering gaat dan via de groothandels, zoals bij antidepressiva en bloeddrukverlagers", zegt Mantel-Teeuwisse. "Die groothandels kopen de medicijnen in bij fabrieken in het buitenland, en Nederlandse apothekers kopen ze dan weer van die groothandels."

Binnen het Europees verbond worden er ook gezamenlijk onderhandelingen over de prijs gedaan, maar wel alleen over dure geneesmiddelen waar nog een patent op zit. Dat heet het Beneluxa-initiatief. "België, Nederland, Luxemburg, Oostenrijk en Ierland proberen gezamenlijk de prijs te onderhandelen met farmaceutische bedrijven. Dit geldt voor de nieuwe, innovatieve geneesmiddelen, niet voor de geneesmiddelen waar de tekorten zo groot zijn. Dat zijn meer de goedkope, patentvrije geneesmiddelen."

4. Hoe veilig zijn de medicijnen uit het buitenland?

''Alle medicijnen die je op de Nederlandse markt kunt vinden, zijn goedgekeurd door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen of het Europees Medicijn Agentschap'', vertelt Mantel-Teeuwisse. "Voor ieder geneesmiddel dat firma's verkopen is een uitgebreid dossier over de werkzaamheid, de effectiviteit, de veiligheid, de bijwerkingen maar ook de kwaliteit."

Als onderdeel van het goedkeuringsproces gaat de Nederlandse inspectie steekproefsgewijs naar het buitenland om deze fabrieken te inspecteren. Niet alleen Nederland voert deze inspecties uit, dat gebeurt in Europees verband. ''Dat stemmen de landen deels ook af, het is een beetje onzin als alle landen naar hetzelfde bedrijf gaan."

"Mensen hebben soms het idee dat medicijnen vervuild zijn, wanneer ze buiten Europa zijn gemaakt. Maar die firma's mogen pas iets in Nederland verkopen als ze een uitgebreid dossier hebben opgesteld over het medicijn. In die zin hoeven mensen niet bang te zijn dat de medicijnen op de Nederlandse markt niet van goede kwaliteit is."

Daarbij waarschuwt ze wel voor de gevaren van het kopen van medicijnen op buitenlandse websites. ''Daar staan medicijnen die niet formeel zijn goedgekeurd door de Nederlandse markt.''

5. Leiden buitenlandse medicijnen niet tot verwarring en vergissingen bij het innemen?

Volgens hoogleraar Mantel-Teeuwisse is het verplicht voor apotheken om een Nederlands etiket en een Nederlandse bijsluiter mee te geven. Maar de situatie is natuurlijk anders als je zelf in de auto stapt, om in bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk om medicijnen te halen.

''Ook als je op vakantie bent in Frankrijk en je krijgt een blaasontsteking, dan krijg je uiteraard een Frans geneesmiddel met een Franse bijsluiter. Maar wat er in Nederland via de Nederlandse apotheken verstrekt wordt, daar zijn verplichtingen aan de de taal van de informatieverstrekking.''