Hoe Rusland duizenden Oekraïense kinderen ontvoert om ze te 'heropvoeden'

Ruim 6.000 Oekraïense kinderen kwamen sinds de oorlog in Russische heropvoedingskampen terecht. Het Strafhof heeft Poetin aangeklaagd voor een oorlogsmisdaad, maar de kans op een veroordeling is klein. Toch heeft de aanklacht volgens experts wel effect.

Om hoeveel kinderen het precies gaat is onduidelijk. Volgens Oekraïne gaat het om bijna 20.000 gedeporteerde kinderen. En afgelopen zondag sprak een Russisch parlementslid zelfs over 700.000 kinderen, die vanuit Oekraïne naar Rusland zouden zijn gebracht. Sommige Oekraïense kinderen zijn inmiddels teruggehaald door hun ouders, maar dat is een moeilijke en gevaarlijke onderneming.

'Uitgebreide organisatie'

Onderzoekers van de Amerikaanse universiteit Yale brachten het systeem van de deportaties en heropvoedingskampen in kaart. "Het is een uitgebreide organisatie met meer dan veertig locaties, waaronder zomerkampen, een psychiatrisch ziekenhuis en heropvoedingskampen", vertelt Nathaniel Raymond.

Hij onderzoekt al 24 jaar oorlogsmisdaden. Volgens onderzoek zouden er meer dan 6.000 kinderen in de kampen zitten of hebben gezeten, en vermoedelijk zijn die aantallen nog hoger, vertelt hij.

Makkelijker om te adopteren

"Het hele systeem lijkt gerund te worden door president Poetin en kinderrechtencommissaris Lvova-Belova, die zich bezighoudt met de heropvoedingskampen en het programma voor de adoptie en jeugdzorg", zegt Raymond.

"Er zijn stappen genomen om het makkelijker te maken om een Oekraïens kind te adopteren, de naam te veranderen en een Russisch paspoort te geven. Ook is het bedrag voor Russen die deze kinderen in huis nemen verhoogd naar meer dan 200 euro per maand."

'Evacuaties'

Raymond vertelt dat het om een diverse groep kinderen gaat. "Al sinds de annexatie van de Krim in 2014 worden Oekraïense kinderen naar heropvoedingskampen in Rusland gebracht, vooral uit de regio's Loehansk en Donetsk."

Maar sinds het begin van de oorlog worden er ook kinderen meegenomen onder het mom van 'evacuaties', uit bijvoorbeeld Charkov, Marioepol of Cherson. Er zijn verhalen van kinderen die uit weeshuizen of van scholen voor speciaal onderwijs zijn gehaald.

Onder druk ingeschreven

Ook zouden sommige Oekraïense ouders hun kinderen onder druk hebben ingeschreven voor een 'zomerkamp' in Rusland.

In een deel van de kampen die de onderzoekers vonden wordt de terugkeer van de kinderen volgens de ouders uitgesteld en weten zij niet hoe het met hun kind gaat of waar het verblijft.

Oorlogsmisdaad

Het Internationaal Strafhof vaardigde in maart een arrestatiebevel uit tegen Poetin en Lvova-Belova voor het verplaatsen van de kinderen, wat wordt gezien als oorlogsmisdaad.

"De onvrijwillige deportatie van burgers is een apart strafbaar feit dat opgenomen is in het Statuut van Rome", vertelt Geert-Jan Knoops, hoogleraar politiek van het internationaal recht aan de Universiteit van Amsterdam en advocaat bij het Internationaal Strafhof.

'Meest kwetsbare groep'

"Het gaat hier om de meest kwetsbare groep in een oorlogssituatie, daarom heeft de aanklager van het strafhof gekozen om het arrestatiebevel snel uit te vaardigen", legt hij uit.

Ook is het volgens hem een 'heel specifiek feit', dat de aanklager nu al denkt te kunnen bewijzen. "Poetin heeft zelf een presidentieel decreet getekend om de kinderen naar Rusland te laten komen."

Geen ontvoering maar 'redding'

Het Kremlin heeft nooit ontkend dat kinderen uit Oekraïne naar Rusland zijn gehaald, maar zegt dat te doen om ze te 'redden'. Kinderrechtencommissaris Lvova-Belova wordt door de Russen ook wel 'Moeder Rusland' genoemd.

Zij werpt zich op als beschermengel van de 'ontheemde' kinderen. En op de staatstelevisie worden beelden getoond van blije Oekraïense kinderen die hun Russische 'redders' bedanken.

Teken van zijn verantwoordelijkheid

Dat Rusland er zo open over is, maakt volgens Yale-onderzoeker Raymond duidelijk dat Poetin verantwoordelijk is voor de deportaties. "Er is een video waarin hij aan Lvova-Belova vraagt hoe het gaat met de Oekraïense jongens in een militair opleidingskamp in Rusland."

"Zij vertelt hem dan dat alles goed gaat, waarop Poetin antwoordt dat het programma moet worden uitgebreid. Dat is een duidelijke opdracht en een teken van zijn verantwoordelijkheid."

'Belangrijk signaal'

Ondanks dat het arrestatiebevel al in maart werd uitgevaardigd zijn Poetin en Lvova-Belova nog niet gearresteerd. En de vraag is of dat in de nabije toekomst gaat gebeuren.

"De kans dat ze ooit terechtstaan in Den Haag is klein", zegt advocaat Knoops. Toch geeft de aanklacht volgens hem wel een belangrijk signaal af: "Het strafhof wil daarmee kennelijk een voorbeeld stellen en aan alle wereldleiders laten zien dat ze niet straffeloos een ander land kunnen binnenvallen."

Diplomatieke isolatie

En hoewel een arrestatie uitblijft heeft de aanklacht wel effect. "Het zorgt ervoor dat Poetin steeds meer diplomatiek geïsoleerd raakt en verder wordt uitgesloten van de internationale gemeenschap", vertelt Knoops.

"Hij kan niet meer veilig reizen en zal bijvoorbeeld ook niet zelf aanwezig zijn op een belangrijke top in Zuid-Afrika volgende maand."

'Blijven geloven'

Ook Yale-onderzoeker Raymond ziet het arrestatiebevel vooral als een signaal naar de internationale gemeenschap. "Voor de aanklacht waren er nog landen die de Russische inval niet veroordeelden, maar nu moeten ze echt kiezen aan welke kant ze staan. Die van de kinderontvoerders, of van de wet."

De aanklachten scheppen volgens hem een belangrijk precedent door het aanklagen van een staatshoofd voor deze misdaad. "Dat is belangrijk, of ze nou berecht worden of niet."

'Altijd blijven geloven'

"Bij het Joegoslaviëtribunaal dachten mensen ook dat de aangeklaagden nooit gepakt zouden worden, maar ze zijn allemaal berecht", zegt Raymond. Hij vertelt dat het voor hem als oorlogsonderzoeker belangrijk is om 'een bepaalde mate van naïviteit te hebben'.

"Voor de slachtoffers en overlevenden van schendingen van de mensenrechten moet je altijd blijven geloven dat je zult winnen."