Hoe is carbidschieten ontstaan? En andere vragen over deze traditie beantwoord

De jaarwisseling wordt op veel plekken gevierd met carbidschieten. De traditie is officieel Nederlands erfgoed. Het schieten gaat gepaard met een harde knal en is niet zonder gevaar. Wij beantwoorden jullie vragen hierover.

John Schoonheim van Stichting Carbidschieten Drenthe beantwoordt de vragen. Hij zette samen met het Brandwondencentrum Groningen en andere veiligheidsregio's de BOCK-campagne op voor veilig carbidschieten in Nederland. BOCK staat voor Bewust Oplettende Carbid-Knaller. Daarnaast spraken we met politiechef Johan Ekkel, die het boek Mut kunn'n schreef, over melkbusschieten en andere oudejaarstradities.

1. Hoe is deze traditie ontstaan?

"Ondanks pogingen van de kerk om oudejaarsdag tot christelijke feestdag te maken, is het altijd een volksfeest gebleven met veel drinken, feest en hard geluid", zegt politiechef Ekkel. Dat harde geluid klonk al in de middeleeuwen.

"Toen stopten mensen buskruit in een donderbus, een soort kanonnetje, om een harde knal te veroorzaken. Veel later, eind 19de eeuw, begin 20ste eeuw, werd buskruit vervangen door een nieuw ontdekte stof: carbid. Dat was beter verkrijgbaar. En rond 1930 werd de donderbus vervangen voor de melkbus, want lege melkbussen waren op het platteland voldoende voorhanden."

Carbidschieten verschilt inmiddels per regio. In Kampen wordt nog steeds met melkbusdeksels geschoten, in de provincie Drenthe met een voetbal. Volgens Ekkel zijn die verschillen ontstaan na discussies over de veiligheid: schieten met een bal is veiliger dan met een melkbusdeksel.

2. Waarom is deze traditie Nederlands erfgoed?

Volgens politiechef Ekkel is het een stukje erkenning dat carbidschieten op een erfgoedlijst staat. "Carbidschieten in Drenthe kwam 10 jaar geleden al, op initiatief van de Stichting Carbidschieten Drenthe, op een erfgoedlijst te staan. Sinds dit jaar staat ook het carbidschieten zoals dat in Kampen wordt gedaan op die lijst."

Naast erkenning, is het belangrijkste van de erfgoedstatus dat de traditie van het carbidschieten er levend mee kan worden gehouden, vindt Schoonheim, van Stichting Carbidschieten Drenthe. "De traditie wordt door de bevolking doorgegeven aan de volgende generaties."

Naast het uitdragen van de traditie, is ook het verdragen ervan erg belangrijk, voegt Schoonheim daar aan toe. "De omgeving moet ook comfortabel zijn met het carbidschieten in de buurt. En om die reden hebben we in 2015 de BOCK-campagne opgezet, in samenwerking met het Brandwondencentrum Groningen en de Veiligheidsregio Drenthe. Die veiligheidscampagne geeft een extra status bij het erfgoed."

Dat carbidschieten erfgoed is, betekent niet dat er geen regels aan verbonden kunnen worden, zeggen zowel Ekkel als Schoonheim. "Het zou zelfs verboden kunnen worden. De erfgoedstatus betekent niet dat het bepaalde rechten kan opeisen", zegt Schoonheim.

3. Hoe veilig is carbidschieten?

"Carbidschieten is nooit zonder risico's", zegt Schoonheim. "Maar door naast de melkbus te gaan staan in plaats van aan de voor- of achterkant, en door het carbid te ontsteken met een fakkel in plaats van met een aansteker, wordt het al een stuk veiliger. Ook moet er een stevige bodem in de melkbus zitten en is het dragen van oordoppen en een veiligheidsbril handig."

"De veiligheid is echt belangrijk," zegt Schoonheim, "omdat er een enorme opkomst is van jonge mensen die gaan carbidschieten. Vroeger leerde je het van je (groot)ouders, maar dat is tegenwoordig niet altijd meer zo. Een nieuwe generatie carbidschieters moet ook een gezond boerenverstand hebben. Je moet altijd goed bedenken dat je letterlijk met vuur speelt."

Bij de BOCK-campagne zijn ook TikTokkers betrokken om de jongeren bewust te maken van de risico's van het carbidschieten. "Het kan altijd gek, gekker, gekst, maar daar gaat het niet om. Het gaat erom dat je gezelligheid met elkaar beleeft."

4. Kan carbidschieten alleen met een vergunning?

De regels voor carbidschieten verschillen per gemeente. Bij veel gemeenten in het noorden en oosten van Nederland heb je een vergunning nodig, maar dit geldt niet als je carbid schiet op 31 december tussen 10:00 uur en 18:00 uur. De meest recente uitvraag naar de precieze regels per gemeente deed dagblad Trouw tijdens de jaarwisseling van 2021 op 2022.

Ekkel legt uit waarom de regels kunnen verschillen: "In plattelandsgebieden zijn meestal minder gecompliceerde regels nodig, omdat het carbidschieten toch alleen plaatsvindt aan de rand van dorpen, of in weilanden. Maar in steden zoals Kampen en andere plaatsen in noordoost-Nederland, waar binnen de bebouwde kom wordt geschoten, zijn duidelijke voorschriften in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) gewenst."

5. Carbidschieten valt niet onder het vuurwerkbesluit. Hoe kan het dan toch goed gehandhaafd worden?

"Als handhaver sta je voor diverse uitdagingen", weet politiechef Ekkel. "Mensen die buiten de vastgestelde tijden schieten, individuen die onder invloed gevaarlijke situaties creëren en zelfs stapels melkbussen die piramides vormen." Handhaven is lastig, omdat carbidschieten niet valt onder het vuurwerkbesluit, zegt hij. "De regels variëren sterk per gemeente, dus dat leidt tot veel onduidelijkheid."

"In Kampen, waar ik tot vorig jaar werkte, waren specifieke locaties aangewezen waar mensen verantwoordelijk waren voor het schoonhouden van het terrein en voor het naleven van afspraken", vertelt Ekkel. "Maar voorheen was schieten overal toegestaan, soms zelfs met honderden melkbussen verspreid over de gemeente."

Ekkel vervolgt: "Het brengt een dilemma met zich mee tussen het handhaven van vuurwerk en handhaven van carbidschieten. Er gebeurt te veel en dus richten we ons vooral op excessen." Ekkel wijst op de populariteit van carbidschieten, met name tijdens de coronaperiode toen vuurwerk niet was toegestaan. "In die periode werd carbidschieten populairder", vertelt hij. "In Kampen was zelfs een polsbandje vereist om te mogen schieten, om te voorkomen dat mensen massaal van buitenaf zouden komen."

"Inmiddels zie je wel dat de traditie onder een vergrootglas ligt. Want als het ergens een keer misgaat, kan dit leiden tot een verhitte discussie. Zolang er geen noemenswaardige ongelukken gebeuren, lijkt deze traditie echter voort te blijven bestaan."