Hoe gevaarlijk is de wolf voor de mens? En 6 andere vragen over de wolf beantwoord

De afgelopen jaren is het aantal wolven in Europa flink toegenomen, ook in Nederland. De Europese Commissie besluit eind maart of de beschermde status van het dier verlaagd moet worden. Wij vroegen wat jullie wilden weten over de wolf.

Hoogleraar natuurbeschermingsrecht aan Tilburg University Arie Trouwborst en professor ecologie en natuurbeheer aan de Rijksuniversiteit Groningen Chris Smit beantwoorden jullie vragen.

1. Wat is de oorzaak van de terugkeer van de wolf?

"Vroeger werd de wolf in Europa actief vervolgd, omdat hij schapen op het menu had staan. Maar halverwege de vorige eeuw is die aanpak gaan kantelen. Toen ontstond een verantwoordelijkheidsbesef en wilden we de wolf ook ruimte geven in de natuur", vertelt Trouwborst. "Dat is vertaald naar wetgeving op Europees niveau. Sindsdien is de wolf een beschermd dier, waardoor hij terug heeft kunnen keren."

Smit voegt daaraan toe: "Sinds de wolf in de jaren 90 werd beschermd is zijn leefgebied uitgebreid van oorspronkelijk Spanje en Oost-Europa richting andere gebieden waar ook plek en voldoende voedsel was. Zo'n 5 jaar geleden is de wolf zo ook in Nederland gekomen."

2. Hoe gevaarlijk is de wolf precies voor de mens?

"De allerlaatste keer dat de wolf in Europa een menselijk slachtoffer maakte, is meer dan 40 jaar geleden", weet Trouwborst. "Dus als je dat vergelijkt met slachtoffers door honden, of simpelweg door het verkeer, moet je concluderen dat de angst voor de wolf irrationeel is."

Smit is het daarmee eens: "De wolf is eigenlijk niet gevaarlijk voor de mens. De zeldzame keren dat een wolf aanviel ging het om hondsdolle wolven (hondsdolheid komt in Nederland zelden voor), om wolven die waren aangeschoten en vervolgens werden benaderd, of om wolven die gewend waren geraakt aan mensen."

"Een normale wolf zal een mens echt mijden", vervolgt de professor. "Als je er een tegenkomt, hoef je dus niet gillend weg te rennen. Sterker nog: dan gedraag je je als een prooi, en dat is niet verstandig. Tegelijkertijd moet je de wolf ook niet dichter benaderen en bijvoorbeeld gaan voeren. Blijf gewoon op een afstandje staan, en probeer ervan te genieten."

Beide deskundigen snappen de angst voor de wolf wel. "Ze zien er soms best eng uit, met grote tanden", verklaart Trouwborst. "En het is een roofdier dat Nederlanders hier niet kennen, dus die onbekendheid maakt ook bang." Smit voegt toe: "De wolvenangst zit zo in onze cultuur, kijk alleen al naar het sprookje van Roodkapje. Het is daarom misschien onmogelijk om die angst volledig weg te nemen."

3. Waarom is er zoveel discussie over de wolf?

Deze discussie vindt in elk land waar wolven zijn plaats, en vooral in landen waar de wolf eerst niet was, legt Smit uit. "In Nederland zijn we er niet aan gewend dat wolven soms vee pakken. Dat ze dat doen botst natuurlijk met de belangen van de veehouderij en landbouw, en leidt dus tot discussie."

Bovendien moeten we de discussie over de wolf begrijpen als onderdeel van een bredere polarisatie, denkt Trouwborst. "De wolf is symbool geworden voor de polarisatie tussen de Randstad en het platteland, waarbij mensen op het platteland tegen allerlei problemen aanlopen die zij niet erkend zien worden door 'de Randstad' en door 'de landelijke politiek'."

Eigenlijk is het probleem op zich niet de relatie tussen wolf en mens, denkt Smit. "Die kunnen best samen." Hij hoorde onlangs op een internationaal wolvencongres een, naar zijn mening, treffende omschrijving van het échte probleem: "Dat is dat mensen met verschillende meningen over de wolf samen moeten leven. Het is meer een mens-mens-probleem."

4. Welke mogelijkheden zijn er voor boeren om hun dieren te beschermen?

Als preventieve maatregel kunnen boeren elektrische hekwerken plaatsen, vertelt Trouwborst. "De praktijk leert dat wanneer boeren hun vee achter zogenoemde wolf fences hebben staan, de kans echt heel klein wordt dat vee gepakt door een wolf gepakt wordt."

Hekken zijn volgens Smit inderdaad effectief. "Maar nu zijn er vaak zwakke punten in een hek, of andere redenen waardoor ze niet voldoen aan de normen voor hekken. Daarnaast lukt het in Nederland nog niet altijd om de hekken goed te plaatsen. Er zijn wel tussenpartijen die daarbij helpen, maar in bijvoorbeeld Duitsland gaat dat een stuk beter. Daar is meer ervaring. We kunnen nog veel leren van ons buurland, denk ik."

Trouwborst somt andere maatregelen op om de wolf te weren: "Herders kunnen door honden hun kudde laten beschermen, of een afschrikwekkende toeter gebruiken om de wolf af te schrikken."

5. Wanneer mogen wolven momenteel worden afgeschoten?

"De wolf is strikt beschermd op Europees en daardoor ook Nederlands niveau", zegt Trouwborst stellig. "Ze mogen niet verstoord worden, niet geschoten worden en niet gedood worden. Toch zijn er uitzonderingen waarin toestemming kan worden gegeven voor het schieten van een wolf. Maar dan moet je voldoen aan drie voorwaarden."

"De eerste is dat de publieke veiligheid in gevaar is, doordat een 'probleemwolf' bijvoorbeeld heel actief mensen benadert, of dat je ernstige schade aan vee wil voorkomen. Maar de schade die wolven aan vee toebrengen, is eigenlijk vrij laag", zegt de hoogleraar. "Als je het vergelijkt met bijvoorbeeld koolmezen en pimpelmezen die elk jaar schade toebrengen aan de fruitteelt: dat is een hele grote kostenpost waar de overheid schadevergoedingen voor uitkeert aan fruittelers. De schade door wolven is slechts een fractie daarvan. Dat maakt het al lastig om aan de voorwaarde te voldoen."

"De tweede voorwaarde is dat je pas mag schieten als je hebt aangetoond dat er geen andere manieren meer zijn om de wolf te weren", vervolgt hij. "Die zijn er vaak wel: je kunt bijvoorbeeld niet-dodelijke maatregelen nemen zoals harde knallen, of schieten met paintballgeweren. En dus loopt het hier in rechtsprocedures al snel spaak."

"De derde voorwaarde is dat het afschot dat je van plan bent geen negatief effect mag hebben op de wolvenpopulatie als geheel", somt Trouwborst verder op. "Maar dat is in Nederland heel moeilijk te voorkomen, omdat we hier weinig wolven hebben. Ook die voorwaarde is dus lastig om aan te voldoen."

6. Wordt er door de overheid een maximum gesteld aan het aantal wolven in een regio?

Regionale overheden kunnen het wildbeheer anders inrichten, suggereert Smit. "In Drenthe wordt de laatste tijd meer vee door wolven gegrepen dan op bijvoorbeeld de Veluwe, doordat er in Drenthe geen zwijnen en herten mogen lopen en doordat de dieren die vanuit Duitsland komen vaak heel snel worden afgeschoten. Wanneer je dat niet zou doen, kun je de druk op het vee verlagen."

Toch lopen regionale overheden vaak tegen juridische grenzen aan, weet Trouwborst. "In Friesland gingen er stemmen op om een 'wolfvrije' regio te creëren, maar met dat doel mogen er geen hekken om zo'n grote regio geplaatst worden." De enige manier om dan alsnog een maximum te stellen, is om toch wolven te gaan schieten. Maar in Nederland kun je bijna niet aan de voorwaarden daarvoor voldoen."

De hoogleraar vindt dat de landelijke overheid een rol heeft bij het opnieuw wennen aan samenleven met wolven. "We hebben op Europees niveau met elkaar afgesproken dat we de achteruitgang van de natuur willen herstellen. Het is dan ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid om diegenen die last hebben van de wolf te helpen, bijvoorbeeld door het subsidiëren van wolvenhekken en het compenseren van gedode schapen."

Op Europees niveau wordt nu ook serieus gekeken naar het versoepelen van de status van de wolf. "De Europese Commissie heeft voorgesteld om de status van de wolf te verlagen van 'strikt beschermd' naar 'beschermd', zodat je er in principe op mag jagen. Als je er maar voor zorgt dat de populatie als geheel in een gunstige staat blijft", legt Trouwborst uit.

Maar dit voorstel van de Europese Commissie is zeer controversieel, weet hij. "Een solide wetenschappelijke basis lijkt te ontbreken, en het lijkt erop dat het vooral door politieke druk op tafel is komen te liggen. Het is ook zeer de vraag of het ervan gaat komen, want de status zal door allerlei stemmingen moeten en uiteindelijk de unanieme steun moeten krijgen van alle EU-lidstaten."

7. Op welke manier is de wolf belangrijk voor Nederland, en zouden we met het dier kunnen 'samenleven'?

Smit denkt 'dat de wolf een blijvertje is'. "We móéten dus wel samenleven. Maar het vraagt wel om enige aanpassingen van ons", benadrukt de professor. "Denk aan de bescherming van vee. Ik zou het goed vinden als er een wettelijke verplichting komt waardoor schapenhouders verantwoordelijk worden voor het beschermen van hun schapen die leven in de buurt van natuurgebieden waar de wolf rondloopt."

"Aan de andere kant moeten we kunnen ingrijpen bij wolven op het moment dat het misgaat", vindt hij. "Dat doen we nu niet, terwijl er nog steeds 'probleemwolven' zijn die schapen wegtrekken uit kuddes. Als dat gebeurt, moet een veehouder ook makkelijker een schadevergoeding krijgen. De bewijslast daarvoor zou niet bij de veehouder moeten liggen."