Het is begonnen

Sybrand Buma van het CDA zou dwars liggen op de ‘groene voorstellen’ in de formatie. Zo meldt het Algemeen Dagblad vandaag. Hij zou niets zien in allerlei milieumaatregelen die GroenLinks graag ziet; Mark Rutte zou, anders dan men zou vermoeden, flexibeler in deze discussie staan. Aldus Haagse bronnen in het AD. Buma’s collega-onderhandelaars ontkennen met kracht de AD-berichtgeving. Volgens hen is Buma ‘zeker geen sta-in-de-weg’ en ze hebben nog alle vertrouwen in de gesprekken.

Het is begonnen, het lekken vanuit de formatie. Is dat een goed of een slecht teken?

De heren en dame onderhandelaars zitten nu al zo’n 56 dagen rond de formatietafel en tot vandaag bleef het doodstil. Er kwam geen nieuws naar buiten, iedereen hield de kaken op elkaar, op wat inhoudsloze quotes na. Dagelijks was te horen dat ‘de sfeer goed is’, er ‘stapjes worden gezet’ en er ‘vooruitgang is geboekt’.

Maar nu komt er dus iets inhoudelijks naar buiten. Voor wat het waard is. Volgens insiders gaan onderhandelingen voorspoedig zolang er niet wordt gelekt, en zou het einde nabij zijn als er gelekt wordt. Zou. Behalve de onderhandelaars en hun secondanten eigenlijk niemand die het weet…

Haast

De onderhandelende partijen zouden van verkenner Edith Schippers huiswerk hebben meegekregen en per thema een compromisvoorstel moeten uitwerken. Op zogenaamde ‘zijtafels’ wordt dus in tweetallen op inhoud aan compromissen gewerkt. Maar haast heeft men niet.

Haast is er ook niet, want de situatie is heel anders dan ten tijde van de formatie van 2012. Het land zat in een crisis, er moest snel gehandeld worden. PvdA en VVD kwamen als grootste partijen uit de bus en waren tot elkaar veroordeeld. De heren onderhandelaars zetten er vaart achter en na 52 dagen stond er een nieuw kabinet op het bordes. Een kabinet dat behoorlijk wat zware maatregelen nam en bezuinigingen trof om de crisis te boven te komen.

Samsom en Rutte presenteren het regeerakkoord, 29-10-2012 (Foto: ANP)

Hoe anders is het nu. Er zijn niet twee maar vier partijen met elk hun eigen belangen en achterbannen. En de crisis ligt grotendeels achter ons; er hoeft niet bezuinigd te worden. Maar veel geld uitgeven kan inmiddels ook niet meer. Aan de start van de formatie gingen de onderhandelaars ervan uit dat er tien à elf miljard euro te verdelen was, maar minister Dijsselbloem van Financiën temperde al snel de feestvreugde door te melden dat door tegenvallers het uit te delen geld behoorlijk is teruggeschroefd. Volgens ‘Haagse bronnen’ zou er nog maar zo’n 3 tot 3,5 miljard euro te verdelen zijn.

Zand in de onderhandelingsmotor. Want geen partij wil te boek staan als brenger van negatief nieuws of kille saneerder.En over minder dan een jaar staan de gemeenteraadsverkiezingen voor de deur. Dat lijkt ver weg, maar geen partij wil dat zijn lokale politici worden afgestraft op een regeerakkoord.

Eindpunt

Geen druk dus van een crisis of bezuinigingen maar desalniettemin een ingewikkelde puzzel. Want het uiteindelijke onderhandelingsresultaat moet een aantal partijen aan de achterban uitleggen of zelfs ter instemming voorleggen. Dat moet dus in één keer goed gaan. De heren en dame nemen dus de tijd.

Werd er aan de start van de formatie nog gesproken over een eindresultaat voor de zomer, inmiddels spreekt men al van een akkoord in de zomer. Het enige voorzichtige eindpunt is Prinsjesdag, de dag waarop de begroting voor het komende jaar wordt gepresenteerd. Het zou mooi zijn als dat de begroting van het nieuwe kabinet zou kunnen zijn. Om die deadline te kunnen halen moet er rond de zomer wel een akkoord zijn, zodat de rekenmeesters op tijd een begroting kunnen opstellen.

Acht weken

De formatie is nu zo’n acht weken bezig. Is dat lang?

Afgezet tegen de formatie van het kabinet Rutte II in 2012 duurt deze formatie lang.  In 2012 stond men na 52 dagen op het bordes, de huidige formatie gaat vandaag zijn 57ste dag in.

Het Nederlandse record is nog altijd in handen van de formatie kabinet Den Uyl II in 1977. Die formatie duurde 208 dagen en strandde uiteindelijk. Het CDA van Van Agt zag er geen heil meer in en staakte de onderhandelingen om spoorslags met de VVD van Hans Wiegel een nieuw kabinet in elkaar te timmeren. De PvdA van Joop de Uyl, de winnaar van de verkiezingen en grootste partij op dat moment, stond met lege handen en wachtte slechts een plek in de oppositie.

Heel anders ging het in 1948 met de vorming van het kabinet Drees I. Dat kabinet kwam in 31 dagen tot stand en bestond uit twee partijen, de PvdA en de KVP. Het is wel een bijzonder kabinet, namelijk een extraparlementair kabinet; dat houdt in dat de Kamerfracties van de onderhandelende partijen nauwelijks betrokken zijn bij de formatie en niet gebonden aan een regeerakkoord.

Gemiddeld duurt een kabinetsformatie in Nederland negentig dagen. Dus de huidige onderhandelaars hebben nog wel even te gaan. Daarnaast staat het land niet stil. Er wordt immers gewoon geregeerd, weliswaar door een demissionair kabinet dat de lopende zaken afhandelt, maar toch.

Record

Anders is het in het Verenigd Koninkrijk. Daar treedt de dag na de verkiezingen het nieuwe kabinet aan. Door hun kiesstelsel haalt een partij vaak de meerderheid en hoeft dus niet te onderhandelen over een nieuw kabinet. In 2010 was dat sinds jaren echter niet zo en moest er dus een coalitie gevormd, een zogenaamd hung parliament die een aantal dagen duurde. Lichte paniek in politiek Britain.  

Hoe anders ging het in België. In 2010 bleven onze zuiderburen anderhalf jaar verstoken van een landelijke regering. Na de verkiezingen van 2010 volgde formatie op formatie maar vele pogingen strandden. Na 541 dagen werd er eindelijk een nieuw kabinet gepresenteerd. De Belgen lagen niet wakker van de afwezigheid van een landelijke regering; in hun politieke systeem liggen veel taken bij de gewesten, waardoor besluiten gewoon konden worden genomen en het land bestuurd bleef. Met 541 dagen heeft België wel het Europees record formeren op zak.

Belangen

Zo lang zal het deze keer in Nederland vast niet duren, hoewel formeren met vier partijen best een klus is vanwege de tegengestelde belangen. Meestal wordt er met twee of drie partijen onderhandeld, vier is een uitzonderling. De laatste formatiepoging met vier partijen was Paars-plus in 2010. De drie partijen die voorheen een paars kabinet hadden gevormd (VVD, PvdA en D66) hadden geen meerderheid behaald en vroegen Femke Halsema van GroenLinks aan te schuiven. De onderhandelingen bleken bijzonder ingewikkeld, de belangen van vier partijen lagen te ver uiteen. De formatiepoging strandde na twee weken.

Volgens verkenner Edith Schippers wordt er nog steeds vooruitgang geboekt en is de sfeer uitstekend. Laten we hopen dat het snel tot resultaten leidt en we in de zomer een nieuw kabinet op de trappen van Huis ten Bosch kunnen zien.