Een verkenning die ontploft in het gezicht van verkenners Ollongren en Jorritsma en in dat van premier Rutte. Vertrouwelijke gesprekken werden ineens openbaar. Transparant is het zeker, maar is een goede formatie wel gebaat bij al die openbaarheid?

De kiem van deze 'formatiecrisis' is misschien wel gelegd in 2012, toen de Tweede Kamer besloot dat voortaan verkenners en informateurs direct door de Kamer worden benoemd. Heeft dat nu geleid tot een te nauwe relatie tussen het kabinet en de verkenners? Moet de koning weer betrokken worden in het formatieproces? Oud-Tweede Kamerlid voor de VVD Ton Elias vindt van wel. D66'er Boris van der Ham was indertijd een van de initiatiefnemers van de 'nieuwe verkenning' en is het ernstig oneens met Elias.

Lees ook

Niks meer vertrouwelijk

"Het is fataal dat iedereen alles openbaar wil hebben, omdat men er anders van wordt verdacht aan het afvoeren van Pieter Omtzigt te hebben meegewerkt", zegt Ton Elias,

Goedpraten wat er rond CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt is gebeurd, zegt hij niet te willen. "Maar het effect is dat we voor jaren en jaren eraan vast zullen zitten dat je niks meer vertrouwelijk kunt bespreken in een formatie. En dan komt zo'n formatie amper op gang."

Langere formatieduur

Volgens Elias kún je niet formeren als alles en iedereen meekijkt en was het indertijd onder de regie van de koning vertrouwelijker. "Een fusie in het bedrijfsleven krijg je ook niet voor elkaar als je geen momenten hebt waarop je vertrouwelijk kunt spreken Dat gaat vandaag allemaal overboord."

"En hoe gaat het nu in de volgende fase?", vraagt hij zich af. "Het gevolg zal zijn dat men in die onderhandelingen de kaarten tegen de borst houdt. Het gaat daardoor langer duren. Ik dacht dat we een coronacrisis hadden en er gauw een kabinet moest komen."

Lees ook

'Goed en louterend'

"We hebben we de afgelopen 9 jaar twee hele succesvolle formaties gezien", werpt Van der Ham tegen. "Daar zijn hele succesvolle kabinetten uitgekomen. Ze hebben de rit tenminste bijna helemaal uitgezeten."

Dat het nu dan misgaat, noemt hij 'een geluk bij een ongeluk'. "Die verkenners, dat liep uitstekend en nu gaat het een keertje mis. Het voordeel ten opzichte van de oude situatie is dat die oud-verkenners verantwoording gaan afleggen." En dat is wat Van der Ham betreft juist goed voor de democratie. "Wellicht zeggen we later: 'Wat nuttig is dat'. Want daardoor heeft het parlement weer macht teruggepakt. Dat is eigenlijk heel goed en louterend geweest."

Onafhankelijke verkenner

Wat Elias betreft mag de koning terugkomen, of toch minstens zijn adviseurs. Van der Ham doet het af als 'romantiek' dat in de tijd dat de koning of koningin de formatie leidde, alles in goed vertrouwen verliep. "In 2010 bijvoorbeeld, de laatste keer dat het met de koningin gebeurde, was het een grote puinhoop en werd er gelekt uit de formatie", geeft hij aan.

Wel vindt hij om uit de huidige impasse te komen, het verstandig een meer onafhankelijke verkenner aan te stellen. "Een nieuwe verkenner die wat meer afstand heeft van de politiek lijkt me heel verstandig om echt een nieuwe start te maken. Wat dat betreft is er nog veel werk aan de winkel. Maar het feit dat er eens een keertje een conflict is, is niet slecht per definitie voor de democratie."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.