Henk (73) leeft nog altijd met de gevolgen van zijn tijd in een jeugdinstelling

Henk van Kalken zou als 9-jarige jongen in een kindertehuis beter af zijn dan thuis, maar hij werd er seksueel misbruikt, geslagen en vernederd. Het werkte door in de rest van zijn leven. "Het kostte me drie huwelijken en het contact met mijn kinderen."

Eind volgende maand komt het onderzoek van commissie-De Winter Uit naar de misstanden in de jeugdzorg na 1945. Van Kalken is een van de honderden mensen die door de commissie is gehoord.

Misstanden in de jeugdzorg

Duidelijk moet worden hoe die misstanden hebben kunnen gebeuren en wat het effect is geweest op het leven van die kinderen. Een belangrijk onderzoek, vindt Van Kalken. "Het is van evident belang dat er wordt gekeken naar de schaduwkanten van de jeugdzorg. Want die is inmiddels wel veranderd, maar is nog steeds verre van ideaal. Per definitie horen kinderen niet in de jeugdzorg. "

Van Kalken, nu 73, kwam zelf al jong in aanraking met de jeugdzorg. "Ik weet nog dat mijn vader mij wegbracht naar kindertehuis Het Treekerberkje in Amersfoort. Ik mocht hem nakijken en zag hem zo rechts de hoek om gaan. Dat was verschrikkelijk. Ik wist dat ik achtergelaten zou worden. Daar stond ik dan, 9 jaar, in een enorm huis waar ik niemand kende. Ik heb me daar optimaal onveilig gevoeld."

Een heet strijkijzer

Zijn vader had een stoornis in zijn driftbeheersing, waardoor hij extreem gewelddadig kon zijn, vertelt Van Kalken. "Hij stond ooit met een heet strijkijzer boven mijn hoofd. Klaar om op me in te slaan. Dat ik uit huis ging, heeft waarschijnlijk mijn leven gered, maar het heeft een hoge tol geëist."

Van Kalken vertelt hoe hij daar in en onveilige situatie terecht kwam. "Zo was er een leider die ons militair wilde drillen. Hij liet ons 's morgens vroeg op appèl komen en dan moesten we allemaal in hetzelfde pak in gesloten colonnes door de straten van Amersfoort marcheren. Een andere leider verrichte seksuele handelingen bij ons. Weer een ander was uit om ons op masturbatie te betrappen. Dan moesten we op een kokosmatje knielen en God de vader om vergeving vragen."

'Ik was geen bal waard'

Geknakt kwam Van Kalken uit de instelling. "Ik was geen bal waard. Niemand kon om mij geven, met dat gevoel kwam ik de samenleving weer in. Het kostte me het ene huwelijk naar het ander. Ik geloofde niet dat mijn vrouw echt van mij kon houden."

Het werkte ook door op zijn relatie met zijn twee kinderen. "Ik had een verwrongen kindbeeld. Kinderen stelden niets voor. Die moesten hun kop houden en luisteren, zoals mij dat zelf ook was verteld. Dat hebben mijn kinderen ook geweten. Ik heb nu geen contact meer met ze."

Jaren therapie

Het kostte hem jaren aan therapie én veel gesprekken met zijn huidige vrouw, die vanuit haar eigen werk in de jeugdzorg veel inzicht had op zijn gedrag. Ook schreef hij een boek over zijn ervaringen 'De steenrode jas' dat heilzaam werkte. "Ik ben nu bijna 74 en weet ongeveer hoe het zit, maar nu bekruipt me soms het gevoel: het hoeft al bijna niet meer."

Voor Van Kalken heeft de uitkomst van het onderzoek van commissie-De Winter geen persoonlijk gevolg. Hij is niet uit op een financiële schadevergoeding. Iets dat bij het vorige onderzoek naar seksueel misbruik (commissie-Samson) voor slachtoffers ook lastig bleek vanwege het gebrek aan bewijs. Veel archieven zijn in de jeugdinstellingen slecht bijgehouden of later vernietigd. In het huidige onderzoek speelt dat weer een rol.

Sommige kinderen wisten helemaal niet waarom ze in een kindertehuis zaten.

Hans Seijlhouwer, archivaris van de universiteitsbibliotheek van de VU.

Archieven zijn belangrijk

Veel kinderen wisten helemaal niet waarom ze eigenlijk uit huis geplaatst waren. Als ze daar later naar op zoek gaan, vinden ze niets terug of is er soms alleen een inschrijving. Dat helpt niet, zegt archivaris Hans Seijlhouwer van het VU, waar het archief van kindertehuis Martha-Stichting ligt opgeslagen.

Seijlhouwer krijgt steeds meer verzoeken van mensen die op zoek zijn naar een tastbaar stuk van hun verleden. Toch stelt het archief soms teleur. "Soms willen ze weten waarom ze in dat tehuis zaten, maar vinden ze hier alleen een inschrijfformulier."

Iets doen met pijnlijke herinneringen

De verlichting zat hem voor Van Kalken in het besef dat hij de enige was die wat met zijn pijnlijke herinneringen kon doen. "Het zijn mijn hersenen die de informatie hebben opgeslagen en voorzien hebben van betekenis. Ik besefte me dat ik het verleden in het verleden moest laten. Het is pijnlijk en kost een hoop moed om daders niet de baas over jouw leven te laten spelen. Maar jij kan zelf degene zijn die de belangrijkste persoon is in je eigen leven."

Bewijs dat je hebt bestaan

Jaap Krediet (71) zocht ook naar zijn dossier. Toen hij op zijn 12de beide ouders verloor kwam hij in een jongenspaviljoen terecht in jeugddorp De Glind. Hij weet er niet veel meer van. "Uit mijn jeugd heb ik bijna niets tastbaars en dat vind ik heel vervelend", vertelt hij. "Ik heb dingen uit die tijd weggestopt. Als je dan toch iets uit het verleden hebt, foto's of documenten, dat kan dat een trigger zijn om herinneringen terug te halen."

Krediet kreeg een paar jaar geleden ineens een briefje in zijn bezit dat hij als tiener aan een van de leidsters had geschreven. "Ik was dat helemaal vergeten. Ik noemde die leidster 'mama' in dat briefje en sloot af met 'uw zoontje'. Aan de ene kant vond ik het fijn om te weten dat er toch wel iemand was die aandacht voor me had. Aan de andere kant voelde het alsof ik mijn ouders had verloochend. Alsof ik mijn moeder had ingeruild. Daar had ik 50 jaar na dato toch last van."

Houvast

Het laat zien dat de jeugdzorg ook tientallen jaren later nog veel invloed heeft. Toch is Krediet, ondanks zijn conflicterende gevoelens, heel blij met de brief die hij vond. "Het geeft me een stukje houvast. Een soort bewijs dat ik heb bestaan. Het geeft ook aanleiding om er met mijn kinderen over te praten. Het geeft hun bijvoorbeeld ook weer antwoorden op vragen over mijn gedrag."

Ook Henk Van Kalken is niet verbitterd of boos over zijn verleden. "Ik haat niemand. Het maakt je vrij als je niet met de daders bezig hoeft te zijn. Je komt er toch niet achter wat ze gedreven heeft."