Grote zorgen bij drinkwaterbedrijven over sterk vervuilde Maas

Zo smerig als 40 jaar geleden is de Maas niet meer, maar de vervuiling is niet weg. Het is wel anders. Nu zijn het: meer medicijnresten, pesticiden en PFAS-achtige stoffen. Drinkwaterbedrijf Evides is niet blij: "We zijn de vuilnisman van de omgeving."

"Kijk, dit zijn onze heldinnen." Annette Ottolini loopt naar een machine met een klein beeldscherm, waarop tien vlekken te zien zijn. "Dit zijn watervlooien, die zwemmen altijd op een bepaalde manier. We hebben een algoritme ontwikkeld op basis van de manier waarop ze zwemmen. Als ze ineens anders zwemmen, stoppen we de inname van water uit de Maas. Gaaf, hè?"

7.000 liter water per seconde

Directeur van drinkwaterbedrijf Evides, Ottolini, loopt door het innamepompstation Bergsche Maas. Een groot gebouw aan de rivier de Maas, aan de rand van de Biesbosch.

In het innamepompstation wordt elke seconde zo'n 7.000 liter water uit de rivier gehaald en via drie enorme buizen in grote spaarbekkens gestort. "In minder dan 6 minuten pompen we evenveel water uit de Maas als er in een olympisch zwembad gaat", zegt Ottolini.

Watervlooien en mosselen

De laatste jaren komt het steeds vaker voor dat waterleidingbedrijven de inname van water staken. Soms voor korte tijd, soms langer. Ook Evides zet af en toe de inname stil. Dit omdat het water te troebel is, of omdat het verontreinigd is met stoffen die slecht zijn voor de mens.

Naast de watervlooien worden ook mosselen gebruikt om te kijken of het water geschikt is als drinkwater. Sluiten die hun schelp, omdat het water te vervuild is, dan gaan ook de schuiven van het innamestation dicht.

PFAS in het water

Het innamepompstation Bergsche Maas staat bijna aan het einde van de Maasloop, de plek waar de stroom van de Maas eindigt in het Hollands Diep. Daarmee is het een verzamelpunt van alle stoffen die in de rivier worden gedumpt, legt Ottolini uit. "Je ziet dat er veel meer zogeheten antropogene stoffen in zitten, stoffen die door mensen worden gemaakt, zoals PFAS. Die worden geloosd in de rivier."

Ook komen er veel bestrijdingsmiddelen in het water, zegt de Evides-directeur. "We kunnen die steeds beter meten. Over het effect van die stoffen wordt steeds meer bekend."

Maas als studieobject

De vervuiling van de Maas bestaat overigens niet alleen uit onzichtbare, chemische stoffen. Onderzoeker Tim van Emmerik van Wageningen University & Research onderzoekt hoe afval zich in rivieren verspreidt. De Maas is een goed studieobject: rotzooi genoeg in en langs het water.

"Plastics breken langzaam af. Het fragmenteert, degradeert, de rivier is eigenlijk een kleine microplastic-fabriek", vertelt Van Emmerik. "Zodra het microplastic of zelfs nanoplastic is, wordt het nog lastiger om te achterhalen waar het heen gaat en wat de impact is. Maar vooral om het weer op te ruimen."

Plasticsoep beter begrijpen

De onderzoeker en zijn studenten fotograferen plastics langs en in de Maas en registeren het in een app. Zo krijgen ze een beeld van hoe plasticvervuiling werkt. "Zo onderzoeken we de bronnen van al dat plastic afval."

Met hun data en modellen kunnen ze inschatten waar begonnen moet worden met het treffen van maatregelen, legt Van Emmerik uit. "We willen uiteindelijk op wereldwijde schaal iets kunnen zeggen over hoeveel plastic er zit in alle rivieren. Waar gaat het heen? Waar blijft het en hoe lang blijft het daar? We willen kunnen inschatten hoeveel van het plastic de zee instroomt, om zo meer te begrijpen van de zogenoemde plasticsoep in de oceaan en op de stranden."

Oproep aan de vervuilers

Met alle zichtbare en onzichtbare vervuiling is het schoonmaken van het water een steeds grotere opgave. "Dat betekent dat wij de afgelopen jaren allerlei zuiveringsstappen extra hebben moeten nemen om ervoor te zorgen dat je goed drinkwater krijgt", vertelt directeur Ottolini van Evides. "Dat is wel een beetje de omgekeerde wereld. Wat er niet inkomt, hoeven wij er niet uit te halen."

Dus haar oproep is gericht aan de vervuilers: "Industrie, landbouw: neem je verantwoordelijkheid en zorg ervoor dat je geen zaken morst die bezwaarlijk zijn voor het water."

Verouderde vergunningen

Maar welke bedrijven zijn het eigenlijk, die het water van de Maas vervuilen? Maarten van der Ploeg doet daar onderzoek naar. Hij is directeur van de Schone Maaswaterketen (SMWK), een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat, drinkwaterbedrijven, waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Van der Ploeg probeert de vergunningen van de bedrijven die hun afvalwater direct op de Maas lozen en indirect via het riool boven tafel te krijgen. En dat is geen kwestie van even op een knop drukken, vertelt hij. Het is speurwerk.

Gebrek aan handhaving

"Ik ben verbaasd over wat er allemaal níet in de vergunningen staat. Als je een vergunning doorleest, valt vaak op dat die nogal gedateerd is. Als we kijken aan welke stoffen op lozing wordt getoetst, dan zijn het niet de stoffen waar wij ons als drinkwaterbedrijven zorgen over maken. Die stoffen staan niet in de vergunning." Zorgwekkend, vindt hij.

Vergunningen van bedrijven tegen het licht houden is één ding, zegt Van der Ploeg. Handhaven is een tweede. Daar heb je handhavers voor nodig en daar zijn er naar zijn mening niet genoeg van: "Het is belangrijk werk, maar er is een behoorlijk capaciteitsgebrek."

'Bij de bron aanpakken'

Volgens Ottolini is het eigenlijk heel simpel om iets aan de vervuiling te doen. "Wij zeggen: 'Je moet het bij de bron aanpakken.' Het is natuurlijk van de gekken dat wij van alles uit het water moeten zuiveren voordat er goed drinkwater is."

"We moeten goed kijken naar wat voor vergunningen er nu zijn en hoe je die kunt aanpassen. Maar vooral toezicht en handhaving, die zijn belangrijk", benadrukt ze.