Gemeenten moeten straks mogelijk verplicht aan suïcidepreventie doen, maar hoe? 'Beter luisteren naar wat mensen nodig hebben'

Als het aan de Tweede Kamer ligt, moeten gemeenten meer doen om zelfdoding te voorkomen. Er is zelfs een plan om dit in de wet vast te leggen. In Arnhem proberen ze suïcidepreventie al onderdeel van beleid te maken. "We moeten het taboe doorbreken."

Vorig jaar stapten 1.885 mensen in Nederland uit het leven. Dat zijn ongeveer vijf mensen per dag. Om dit aantal te verlagen is het wetsvoorstel integrale suïcidepreventie momenteel in behandeling in de Tweede Kamer. Als de wet wordt aangenomen, wordt het de plicht van de overheid om zich in te zetten voor suïcidepreventie.

'60 procent was niet in beeld'

Sommige gemeenten zijn al bezig met dit soort preventie, waaronder Arnhem. "Meer dan 60 procent van de mensen die uiteindelijk suïcide plegen waren niet eerder in beeld bij de zorg, niet eerder in beeld bij ons als gemeenten", vertelt wethouder Maurits van de Geijn.

Arnhem probeert suïcidepreventie onderdeel te maken van het beleid. "We hebben gezondheidschecks die we in wijken doen, waarbij we inwoners gratis aanbieden hun vetpercentage, spierkracht en bloeddruk te meten. Die proberen we uit te bereiden door te vragen: 'Hoe het gaat het eigelijk met je?'" Zo kan iemand ook sneller doorverwezen worden naar de huisarts of ggz, vertelt hij.

Centrum 'voor levensvragen'

Daarnaast heeft de gemeente een speciaal centrum opgericht 'voor levensvragen', vervolgt Van de Geijn. "Daar kunnen mensen terecht die zelf suïcide overwegen." Ook worden er daar professionals getraind die mensen kunnen helpen om het bespreekbaar te maken, legt hij uit.

Juist die bespreekbaarheid is volgens hem belangrijk. Veel mensen hebben er moeite mee om over hun suïcidale gedachten te praten, ziet de wethouder. "Maar door het gesprek niet aan te gaan, blijft het een taboe. Dat moeten we doorbreken."

'Ik stond machteloos'

Ook Marc Mulder (59) herkent dit gevoel. Hij raakte in de schulden en moest stoppen met zijn bedrijf. "Ik voelde me een totale mislukkeling. Ik had mijn bedrijf verloren, mijn gezin viel uit elkaar en ik kon de hoge schulden niet oplossen. Ik stond machteloos."

Het gevoel dat hij alles moest oplossen drukte zwaar op zijn schouders. Het zorgde ervoor dat Marc werd geteisterd door duistere gedachten: "Die last wil je niet blijven dragen als je dat voelt. Je moet er iets aan doen. Terwijl ik nadacht over hoe ik van al mijn problemen af kon komen, begonnen suïcidale gedachten op te komen als de enige uitweg."

Een sprankje hoop

Die werden alleen maar erger toen zijn toeslagen werden verrekend met zijn openstaande schulden. "Ik kon niet eens meer eten kopen voor mezelf. De enige manier om deze situatie op te lossen, was door een eind aan mijn leven te maken, dacht ik", vertelt Marc.

Uiteindelijk kwam hij terecht bij een kantoor waar hij geld kreeg vanuit de kerk om eten te kopen. Daar kreeg hij ook te horen dat het mogelijk was om bezwaar in te dienen tegen de invordering door de Belastingdienst. Hij zocht verdere hulp en kwam uiteindelijk in de schuldsanering terecht. "Toen begon ik een sprankje hoop te voelen. Ik wist dat er uiteindelijk een einde aan zou komen."

'We moeten beter luisteren'

Marc weet dat hij niet de enige is die door geldproblemen in deze uitzichtloze situatie te komen. Zijn ervaringen zet hij nu in om anderen te helpen. Dat doet hij via het landelijk kennisinstituut Movisie, dat zich inzet voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken, zoals bestaanszekerheid.

"Daar draag ik vanuit mijn ervaring bij aan manieren om beter om te gaan met armoede en schulden", vertelt Marc. "Naar mijn idee moeten we beter luisteren naar wat mensen nodig hebben om uit de problemen te komen."

Positief, maar ook kritisch

Over het wetsvoorstel integrale suïcidepreventie is hij positief, maar ook kritisch. "Ik denk dat een heel groot deel niet zozeer ligt in suïcidepreventie, maar dat er met de lange wachtlijsten en de manier waarop we omgaan met schulden en armoede ook veel te winnen is. Er is een bredere aanpak nodig."

Ook wethouder Van de Geijn ziet voor- en nadelen aan het plan. "Waar ik blij mee ben, is dat suïcidepreventie eindelijk in beleid verankerd wordt. Dat de overheid de regie gaat nemen om te zorgen dat alle ketenpartners die bij suïcidepreventie belangrijk zijn, gaan samenwerken. Dat doen we in Arnhem al jaren en het werpt zijn vruchten af."

Genoeg geld en middelen?

Waar hij minder zeker van is, is of er genoeg geld voor wordt vrijgemaakt. "10 miljoen euro voor alle gemeenten samen is per gemeente niet zo heel veel geld. Er zijn ook nog verschillende scenario's hoe ze dat willen verdelen, en die pakken ook niet allemaal even gunstig uit. Ik denk dat het zou helpen als van die 10 miljoen 30 miljoen gemaakt zal worden."

Daarbij snapt de wethouder ook het geluid vanuit andere gemeenten, dat er te veel vanuit het Rijk bij de gemeenten wordt neergelegd. "Het Rijk stapelt maar taken en verantwoordelijkheden op elkaar en legt ze bij ons als gemeente neer. En dan komen er regelmatig onvoldoende middelen mee. Daarbij biedt de wet dan niet altijd voldoende ruimte om daar als gemeente in te sturen."

'Een goede eerste stap'

Maar toch ziet Van de Geijn het vooral als een positieve stap: "Ik ben al heel blij dat die stap is gezet. Voor mij is het belangrijkste effect als we één minder suïcide zouden hebben."

Vooral ook als die 60 procent die niet in beeld was hiermee omlaag gebracht kan worden, zegt de wethouder tot slot. "Je zou eigenlijk toch echt veel eerder in beeld willen hebben of iemand zodanig donkere gedachten heeft in zijn of haar leven, dat ze uiteindelijk zelfdoding overwegen. Als we daar beter in slagen, als we daar beter in slagen, denk ik ook dat we in staat zijn om suïcide te voorkomen."