Efficiëntere ziekenhuiszorg door coronacrisis 'een unieke kans', maar als we niet opletten wordt alles weer als vanouds

De poliklinische ziekenhuiszorg is in korte tijd totaal veranderd. Controles werden afgezegd en gesprekken via de computer gevoerd, allemaal vanwege de coronacrisis. Daaraan zitten veel voordelen, maar de nieuwe werkwijze vasthouden blijkt een uitdaging.

De zorg kan een stuk efficiënter: deze mantra wordt al jaren gebezigd, maar in de praktijk werd er tot voor kort weinig mee gedaan. De kosten voor zorg kwamen het afgelopen jaar uit op een duizelingwekkend bedrag van 100 miljard euro, een absoluut record. Bepaald geen record om trots op te zijn.

Financieel gitzwart jaar voor ziekenhuizen

Het einde van de stijgende kosten is voorlopig niet in zicht, sterker nog: door de coronacrisis dreigt 2020 ook voor de zorgsector financieel een gitzwart jaar te worden. Dat geldt niet alleen voor bijvoorbeeld tandartsen of fysiotherapeuten, maar ook voor ziekenhuizen.

Bovenop de reguliere kosten, kwamen er voor ziekenhuizen veel extra kosten bij: dure zorg voor COVID-19 patiënten, kosten voor beschermende middelen of bijvoorbeeld extra schoonmaakwerk en aanpassingen van de infrastructuur binnen het ziekenhuis. En dan is nog maar zeer de vraag of het bij een eerste COVID-19 golf blijft.

Poliklinische zorg op de schop

Toch zitten er ook onvoorziene voordelen aan de impact van de coronacrisis: de poliklinische zorg ging acuut op de schop, toen bleek dat het virus zich in hoog tempo door Nederland verspreidde.

Met als gevolg dat veranderingen waar men al jaren tegenaan hikte, ineens binnen een paar dagen doorgevoerd werden.

Beeldbellen en onderzoeken schrappen

Het aantal consulten dat via de telefoon of via beeldbellen plaatsvindt is sinds het begin van de coronacrisis vervijfvoudigd, meldt onderzoeksbureau Gupta in een recent rapport. Beeldbellen was al veel langer technisch mogelijk, maar het werd in ziekenhuizen niet serieus genomen als alternatief voor het fysieke gesprek. Totdat de noodzaak om zo min mogelijk mensen in de poliklinieken toe te laten er een heel aantrekkelijk alternatief van maakte.

Hetzelfde geldt voor niet-essentiële onderzoeken en ingrepen, waar ineens veel meer geschrapt kon worden dan men voordien had gedacht - of gedurfd.

Oude patronen

Veel mensen uit het veld vinden dat 'deze unieke kans' gegrepen moet worden om onnodige behandelingen blijvend te schrappen en bestaande zorg te moderniseren. Maar de belangen om weer terug te gaan naar de oude gang van zaken zijn groot. Het verdienmodel van ziekenhuizen berust erop om veel patiënten te zien en een zo groot mogelijke omzet te draaien.

Tegelijkertijd is de vergoeding voor terughoudende behandeling juist beperkt. Dat werkt onnodige diagnostiek en behandelingen in de hand, denkt gezondheidseconoom Xander Koolman. "Zolang je deze financiële prikkel niet aanpast hebben ziekenhuizen geen andere manier om hun kosten te dekken", vreest hij. "Dan zullen ziekenhuizen geneigd zijn om weer terug te vallen in oude patronen."

Geld inzetten waar essentieel

Het is aan de zorgverzekeraars, de Nederlandse Zorgautoriteit en minister Martin van Rijn voor Medische Zorg om ziekenhuizen te ondersteunen bij het maken van de draai, stelt Koolman.

Zij kunnen ingrepen, poli-afspraken en onderzoeken met weinig toegevoegde waarde financieel minder interessant maken en bijvoorbeeld videoconsulten en geriatrische ziekenhuiszorg juist aantrekkelijker. "Op die manier kan het ziekenhuis het geld daar inzetten waar de zorg essentieel is."

Katalysator voor zorginnovaties

Nog drie weken en Martin van Rijn is minister af. In buitengewoon roerige tijden volgde de PvdA'er Bruno Bruins op als minister voor Medische Zorg, toen deze letterlijk omviel van uitputting.

Ook Van Rijn ziet dat de crisis een katalysator voor zorginnovaties werd, toen de reguliere zorg bijna tot stilstand kwam. "Er is nu veel meer digitale zorg, opeens kon die wel heel snel worden ingevoerd."

Log en duur verleden

De vraag is of Van Rijn over enkele weken weer terugkeert op op een andere post in de zorgsector.

Zal hij voortvarend de nieuwe, innovatieve koers toepassen in de dagelijkse ziekenhuiszorg of gaat straks alles weer terug naar het logge en dure verleden?