Een slimme vraag van scholier Anna brengt onderzoek naar kanker een stapje verder

Tijdens haar biologieles borrelt er bij de 16-jarige Anna Neefjes een vraag op, maar de docent heeft er geen antwoord op. Haar vraag leidde tot nieuw wetenschappelijk onderzoek. En dat onderzoek kan misschien helpen met het genezen van kanker.

Tijdens een les over celdeling was Anna benieuwd naar hoe eiwitten zich verdelen over twee pas gesplitste cellen. "Hoe komen die eiwitten op de plek terecht waar ze nodig zijn?", vroeg ze zich af. Maar helaas had de docent geen antwoord paraat.

Zelfs Google had geen antwoord

Bij thuiskomst vraagt Anna aan haar vader of hij een antwoord heeft. Anna's vader is Sjaak Neefjes, hoofd van de afdeling Cel- en Chemische Biologie in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). "We hebben het tijdens het avondeten vaak over biologische onderwerpen. Ik ging die avond meteen googlen, maar ik kon niets vinden. Toen dacht ik: dit is een heel goede vraag", zegt Sjaak.

"Dat soort vragen worden wel vaker gesteld door studenten die nog niet zoveel geleerd hebben. Soms zijn die vragen dogma-doorbrekend, en dat is deze ook." Sjaak legde de vraag bij een promovendus aan het LUMC, Menno Spits. Die besloot om met lichtgevende kwalleneiwitten deze celdelingen te volgen.

Lichtgevende eiwitten

"In de natuur geven sommige kwallen af en toe een lichtsignaaltje af," legt Sjaak uit. "Dus aan een eiwit waarin jij geïnteresseerd bent, kun je een lichtgevend eiwit van die kwal plakken. Dan kun je het eiwit onder de microscoop volgen." Deze methode bestaat nog maar 15 jaar en is cruciaal geweest in de zoektocht naar het antwoord op Anna's vraag. "Zonder deze techniek hadden we de vraag van Anna nooit kunnen oplossen", zegt Menno.

Eind mei 2019, drie jaar nadat Anna haar vraag in het biologielokaal stelde, verschijnt het antwoord in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Cell Science. Menno ontdekte dat de eiwitten een soort paspoort bij zich dragen, dat wordt herkend door een zeef die in de celwand zit. Hierdoor ontstaan openingen in de wand en worden ze in de juiste cel binnengelaten. Ook Anna's naam wordt in de publicatie genoemd.

'Misschien kan Anna het vervolgonderzoek doen'

Of ze er ooit de Nobelprijs mee gaan winnen? Menno sluit niets uit. "Je hebt meer onderzoek nodig om de potentie van dit onderzoek te kunnen zien. Misschien kan dat vervolgonderzoek wel door Anna gedaan worden. Vaak duurt het pas jaren voordat de waarde van een ontdekking duidelijk wordt."

Inmiddels is Anna 19 en studeert ze celbiologie. "Vroeger wilde ik arts worden, net als mijn oma, mijn moeder en mijn zus, maar ik houd niet zo van bloed. Ik hou wel van celbiologie. Dat heeft ook veel met het leven te maken en er is een duidelijke verbinding met de geneeskunde, maar dan zonder bloed. Dat bevalt me wel."

'Anna heeft ons een stap verder gebracht'

De komende jaren wil Anna nog meer ontdekken over de werking van eiwitten. "We weten nu inmiddels waarom cellen kankercellen worden, maar nu moeten we erachter zien te komen hoe we de kankercellen kunnen doodmaken, zonder ook de andere cellen eromheen. Eiwitten kunnen daar een sleutelrol in spelen. Die zorgen ervoor dat cellen het bevel krijgen om te gaan groeien, of juist doodgaan."

Vader Sjaak is trots op zijn dochter. "Ze is een vrije denker en die zijn belangrijk in de wetenschap. Vrij denken is belangrijker dan reproduceren. Dat je met alle gegevens die er zijn iets meer doet dan ze alleen bij elkaar vegen en zeggen: dit is het. Een vrije denker brengt je een stap verder. En dat heeft Anna gedaan."