Directeur gevangenis stuurde religieus boek Mohammed B. per koerier naar ministers en Kamerleden: 'Zeer opmerkelijke gang van zaken'

Een boek geschreven door Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh, is op aandringen van de directeur Gevangeniswezen in het geheim per koerier bezorgd bij bewindslieden en volksvertegenwoordigers. "Het ministerie moet hierover opheldering geven."

De moord op filmregisseur Theo van Gogh is komende zaterdag precies 20 jaar geleden. Het boek van Bouyeri heet 'The devil's delusion of Dawkins' illogical conclusion' en is in bezit van EenVandaag. "Wat opvalt is dat Bouyeri nog steeds ontzettend gericht is op zendingsdrang en anderen wil overtuigen van zijn gelijk qua interpretatie van het geloof", zegt terrorisme-onderzoeker Bart Schuurman.

Alarmbellen rinkelen

Bouyeri wilde zijn religieuze document in 2018 opsturen naar een aantal ministers en parlementsleden. Op dat moment gingen alle alarmbellen rinkelen. Volgens bronnen belandde de kwestie zelfs op het bureau van toenmalig justitieminister Ferd Grapperhaus, die ook een van de geadresseerden was.

De directeur Gevangeniswezen van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) besloot vervolgens om het document in het diepste geheim en per koerier persoonlijk te laten bezorgen bij de geadresseerde politici in Den Haag. Voornamelijk om te voorkomen dat het boek terecht zou komen bij derden, zoals journalisten. Dat blijkt uit een uitspraak na een procedure bij de beklagrechter. Sommige koeriers gingen wel drie keer op pad.

Inspiratiebron voor jihadisten

Het boek op die manier verspreiden was een onverstandige keuze, zegt VVD-kamerlid Ulysse Ellian. "Mohammed Bouyeri wordt gezien als een wereldwijde inspiratiebron voor jihadisten en radicale moslims. Je moet dus heel erg voorzichtig zijn met het toestaan van dit soort geschriften. Dus ik vind dit wel heel opmerkelijk."

Ellian vindt dat de overheid niet mee moet werken aan het bezorgen van dit soort documenten. "Juist bij de moordenaar van Theo van Gogh zou je moeten zeggen: 'Gefeliciteerd met je boek, maar wij gaan dit niet voor je verspreiden'." De VVD wil opheldering van het ministerie van Justitie en Veiligheid en stelt daarom Kamervragen over de kwestie aan staatssecretaris Coenradie.

Geen dreigementen

Voor de verzending naar de politici is het boek wel eerst onderzocht. Het bevat geen dreigementen of radicale teksten, zo luidde de conclusie. Islamoloog Joas Wagemakers van de Universiteit Utrecht bevestigt dat: "Als je kijkt naar de inhoud, verschilt het niet veel van andere boeken die door moslims zijn geschreven. Het heeft helemaal niets te maken met de radicale islam."

In zijn boek bekritiseert Bouyeri de atheïstische opvattingen van de Britse evolutiebioloog Richard Dawkins. In het boek 'God als misvatting' stelt Dawkins dat een bovennatuurlijke schepper vrijwel zeker niet bestaat en dat religieus geloof een waanidee is. "Bouyeri is duidelijk beledigd. Hij wil zijn lezers ervan overtuigen dat Dawkins ongelijk heeft", zegt terrorisme-expert Schuurman. "Dat er genoeg bewijs is voor het bestaan van God en de goddelijke oorsprong van de Koran."

Met de hand geschreven

'Zo waarlijk zweer ik bij wat jullie zien en bij wat jullie niet zien.' Zo begint het boek van Mohammed Bouyeri. Het is met de hand geschreven, in de gevangenis en bestaat uit 139 pagina's. "Het bestaat voor een deel uit gesprekken met de gevangenisbewaarder, die hij probeert te overtuigen van zijn standpunten", zegt Wagemakers.

Bouyeri citeert in het document een flink aantal bronnen. "Zo heeft hij meerdere Bijbelvertalingen gelezen", concludeert de islamoloog. "Hij gebruikt voetnoten om uit te leggen waar hij zijn informatie vandaan heeft. Dat doet hij heel systematisch. Wat dat betreft heeft hij het goed gedaan." Naast minister Grapperhaus is het boek verstuurd aan (oud-)Tweede Kamerleden Farid Azarkan, Thierry Baudet en Kees van der Staaij.

Recht om te corresponderen

Ook al lijkt het dan misschien geen gevaarlijk boek, VVD'er Ellian vindt toch dat je altijd moet blijven oppassen. "Het is mijn stellige overtuiging dat het onmogelijk is om zeker te stellen dat in dit soort teksten geen verborgen boodschappen zitten. Radicale moslims kunnen daar wel degelijk verborgen elementen uit halen. Maximale voorzichtigheid is dus geboden."

Maar terrorisme-onderzoeker Schuurman ziet het boek niet als bedreigend: "Er zitten geen opruiende boodschappen in die oproepen tot geweld. En hoe erg we het het ook oneens kunnen zijn met iemand als Bouyeri, die natuurlijk vreselijke dingen heeft gedaan: het blijft wel iemand met het recht om te corresponderen."

'Waarom moet dat met koeriers?'

Gijs van de Westelaken, vriend van Theo van Gogh en producent van een aantal van zijn films, noemt de gang van zaken 'bizar'. "Waarom moet dat met koeriers? Is het dan een geheim boek? Dat heeft dan het Openbaar Ministerie zeker bedacht." Hij vindt dat het boek gewoon openbaar moet zijn.

"Deze man zit achter de tralies omdat hij een aanslag heeft gepleegd op het vrije woord en vervolgens wordt het vrije woord feitelijk de nek omgedraaid." Theo van Gogh zou het ook vreemd hebben gevonden, denkt Van de Westelaken: "Theo was dit boek met genoegen gaan lezen."

Bouyeri bedreigde gevangenispersoneel

In 2005 werd Bouyeri veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf voor de moord op Theo van Gogh met een terroristisch oogmerk. 12 jaar lang zat hij vast in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. In 2016 werd hij op de terroristenafdeling geplaatst. Daar sloopte hij begin 2017 de keuken. Ook bedreigde hij het gevangenispersoneel, blijkt uit documenten in handen van EenVandaag. Zo zou diegene die hem verbood ergens te bidden een 'dolk tussen de ribben krijgen'.

"Maar bij Bouyeri blijft het niet bij woorden", zegt Schuurman. "In die keuken had hij zich verschanst met een zelfgemaakt steekwapen. En het gaat natuurlijk ook om iemand die soortgelijke dreigementen 20 jaar geleden op vreselijke wijze heeft waargemaakt met de moord op Van Gogh. Dat is uiteraard extra bedreigend."

Zaak moord-Van Gogh voor Bouyeri 'afgesloten'

Mohammed Bouyeri is in 2021 overgeplaatst naar de terroristenafdeling van PI De Schie in Rotterdam. Via zijn advocaat laat hij EenVandaag weten 'geen bijdrage' te willen leveren: "Met de strafoplegging is de zaak rond de moord op Van Gogh voor Bouyeri nu afgesloten. Hij wenst daar niet meer op terug te komen."

In de Rotterdamse gevangenis zit Bouyeri vast in een speciaal, individueel regime. In 2022 ontstond grote ophef toen bleek dat drugsbaron Ridouan Taghi en terrorist Mohammed Bouyeri elkaar brieven schreven. De bezorging van een aantal van die brieven werd overigens geweigerd omdat de gevangenisdirecteur ze als een veiligheidsrisico bestempelde.

Recht om te delen

"Vanwege privacy reageert Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) nooit op vragen over individuele gedetineerden. In zijn algemeenheid hebben gedetineerden op grond van de penitentiaire beginselen wet (PBW) het recht om geprivilegieerde poststukken te delen met een selecte groep ontvangers waaronder bewindspersonen en Kamerleden."